In Brugge staat men regelmatig voor de ophaalbrug maar in de 19de eeuw was men zelfs dikwijls gevangen in eigen stad. Dat had te maken met het sluiten van de stadspoorten.
De stadspoorten controleerden de toegang tot de stad. Sinds de tweede stadsomwalling (vanaf 1297) waren dat de Ezelpoort, Smedenpoort, Boeveriepoort, Katelijnepoort, Gentpoort, Kruispoort en Dampoort. De tweede omwalling was 6.800 meter lang en omsloot een territorium van 430 hectare. Meer over dit onderwerp met bouwdata vindt men in het standaardwerk van Marc Ryckaert (Brugge, Historische stedenatlas van België, Brussel 1991). De geschiedenis van de stadsverdediging wordt ook geïllustreerd in het Bruggemuseum-Gentpoort. We geven hier het rooster geldig voor 1838. Het openings- en sluitingsuur werd volgens de jaargetijden geregeld en veranderde om de 14 dagen, behalve van 15 mei tot/met 31 juli en tijdens de hele maand december.
| van | tot | OPEN | GESLOTEN | |
| 1 januari | 15 januari | 06.00 u. | 17.30 u. | |
| 16 januari | 31 januari | 06.00 u. | 18.00 u. | |
| 1 februari | 15 februari | 05.30 u. | 18.30 u. | |
| 16 februari | 28 februari | 05.00 u. | 19.00 u. | |
| 1 maart | 15 maart | 04.30 u. | 19.30 u. | |
| 16 maart | 31 maart | 04.30 u. | 20.00 u. | |
| 1 april | 15 april | 04.00 u. | 20.30 u. | |
| 16 april | 30 april | 03.30 u. | 21.00 u. | |
| 1 mei | 15 mei | 03.00 u. | 21.30 u. | |
| 16 mei | 31 juli | 03.00 u. | 22.00 u. | |
| 1 augustus | 15 augustus | 03.30 u. | 21.30 u. | |
| 16 augustus | 31 augustus | 03.30 u. | 21.00 u. | |
| 1 september | 15 september | 04.00 u. | 20.30 u. | |
| 16 september | 30 september | 04.30 u. | 20.00 u. | |
| 1 oktober | 15 oktober | 05.00 u. | 19.30 u. | |
| 16 oktober | 31 oktober | 05.00 u. | 19.00 u. | |
| 1 november | 15 november | 05.30 u. | 18.30 u. | |
| 16 november | 30 november | 06.00 u. | 18.00 u. | |
| 1 december | 31 december | 06.00 u. | 17.30 u. |
Wanneer men in Brugge na sluitingstijd aankwam diende men een retributie te betalen van 10 centimes en was men meer dan een uur te laat 20 centimes (100 centimes = 1 frank). Maar dat gold ‘s morgens ook voor de te vroege vertrekkers. Het betreft hier dus het poortgeld voor het personenverkeer en niet de belasting op het invoeren van goederen. Wanneer men te lang in de herberg was gebleven of bij zijn lief buiten de stad kon men als voetganger langs de kleine deuropening naar binnen. In de grote poortdeuren zat ook nog een kleine deur verwerkt, zodat de poortwachter werk werd bespaard. In 1856 verdiende een ervaren en geschoolde arbeider in Brugge 2 frank per dag (B.O. 2014, p. 219). Brugge telde in 1838 42.979 inwoners. De bron voor deze administratieve gegevens is de Almanach Royal et du Commerce de Belgique, voor het jaar 1838 (p. 295). Deze eenmalige uitgave van Imprimerie Balleroy, Brussel, telde maar liefst 568 pagina’s, beslaat heel België en heeft betrekking op de toestand in 1836-1837.
Dit liet ons toe om gemakkelijker te vergelijken met andere steden. In Gent, een stad van 88.291 inwoners, gold een veel ingewikkelder tarief. Daar betaalde bijvoorbeeld een voetganger een retributie van 12 centimes, een ruiter te paard 34 centimes, een rijtuig met twee wielen en een paard 42 centimes, een rijtuig met vier wielen en twee paarden 84 centimes, e.d.m. (Almanach Royal, 1838, p. 302).
Een fabrieksarbeider ging natuurlijk niet met een paardenkoets naar zijn werk. De fabrieksarbeiders die buiten de stad werkten kregen in Gent vrijstelling op vertoon van hun vrijstellingskaart. Dit Gentse reglement vertoont op één punt gelijkenis met Brugge, nl. de doorlopende periode in de zomer van 16 mei tot 31 juli en de winterregeling voor de hele maand december.
Dit Gentse poortreglement vond ingang vanaf 1.1.1836 en werd in 1860 afgeschaft.
Ook in Wallonië golden dergelijke regels, zoals in Mons waar er vrijstelling bestond voor militairen in uniform, kinderen jonger dan 7 jaar en priesters die op weg waren voor het toedienen van de laatste sacramenten ! (Almanach, p. 347). In Doornik bedroeg de taks slechts 5 centimes ongeacht het soort dier (paard, muilezel) of voertuig (Almanach, p. 412).
Het afschaffen van de octrooiwetten in 1860 kaderde in de algemene politiek om de stad uit haar middeleeuws keurslijf te halen. De octrooien waren een vorm van invoerbelastingen. Per slot van rekening werden de poorten ook gesloten om de smokkel tegen te gaan.
De stadsvestingen hadden inmiddels ook hun militaire betekenis verloren en men begon met het afbreken van poorten om de stad een moderner karakter te geven. De Katelijnepoort werd gesloopt in 1862, de Boeveriepoort in 1863 en de Dampoort in 1871. Ook heel wat molens op de vesten sneuvelden. Bij ons betekende de opheffing van de octrooiwet in 1860 het einde van het poortgeld. In 1900 werd het octrooihuis van de Ezelpoort afgebroken. In Nederland werd die heffing al afgeschaft in 1851 door de Gemeentewet, de organieke wet die in Nederland het bestuur van de gemeenten regelt. Dit betekende ook het einde van de poortwachter.
In Brugge was J. Pulinx de “portier” of poortwachter van de Smedenpoort. Hij liet een porseleinkaart (5,7 x 8,5 cm) drukken bij Litho Daveluy (zonder datum) als visitekaart. Een andere versie als nieuwjaarskaart (7 x 9,5 cm), gedrukt bij De Lay-De Muyttere (Brugge), draagt het jaartal 1845. Met zo’n luxe nieuwjaarskaart kon hij zijn vaste klanten die altijd te vroeg of te laat kwamen makkelijker een fooi ontlokken !
Willy Dezutter