Monthly Archives: mei 2018

De Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap (DeVLAG) in Brugge (1940-1944)

De organisatie die tijdens WO II haar intrek nam in boekhandel De Reyghere op de Markt te Brugge heette de DeVlag (uitspraak DéVlag) of voluit de Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap (1).

Even de geschiedenis opfrissen.  Op 28 mei 1940 capituleerde België.  Dezelfde dag om 8.00u ’s morgens stonden de Duitsers al op de Markt van Brugge.  De collaboratie kon nu ook uit het verborgene treden en haar ware gelaat tonen.  De DeVlag (Deutsch-Flämische Arbeitsgemeinschaft) was al in 1935-1936 ontstaan als een beweging die de uitwisseling trachtte te bevorderen tussen de Duitse en Vlaamse studenten. In de meidagen van 1940 was DeVlag even in verwarring maar vanaf juni herpakte men zich en onder leiding van Jef Van de Wiele (1903-1979), groeide DeVlag uit van een culturele tot een politieke organisatie volgens de principes van het nationaal-socialisme en vormde zij een belangrijk element in de politiek van de SS om België in zijn macht te krijgen (2). Daardoor kwam DeVlag in conflict met het Vlaams-Nationaal Verbond (VNV), tot dan toe de politieke uitdrukking van het Vlaams-Nationalisme. Die strijd zou de evolutie van de collaboratie in Vlaanderen in sterke mate beïnvloeden (3).

Het eerste slachtoffer van DeVlag was de Brugse uitgever-boekhandelaar Lucien De Reyghere (1898-1953) die in 1920 de boekhandel al verhuisd had van hoek Breidelstraat 2 naar het nu nog steeds vertrouwde adres Markt 12.  Lucien De Reyghere stond bekend als anglofiel en besefte het gevaar.  Hij was daarenboven lid van de Brugse loge La Flandre (G.O.B.).  Daar werd hij ingewijd in 1920 en in 1940 was hij er tweede secretaris.  Hij vluchtte in mei 1940, samen met zijn vrouw Yvonne Huybrechts (lid van de loge Aurore (DH) in Brugge sinds de stichting in 1930) en hun twee dochters, met de laatste nog beschikbare boot vanuit Calais naar Engeland.  Daar werkte hij gedurende de oorlog bij de BBC als vertaler Duits-Engels.  De winkel op de Markt werd ontruimd door de DeVlag en omgevormd tot een steunpunt.  Dat pand was natuurlijk zeer goed gelegen om als propaganda-uitstalraam te dienen.  Het was echter een andere Brugse uitgever-boekhandelaar die bij DeVlag een rol zal spelen en meteen een concurrent kon uitschakelen.  Dat was Hendrik Cayman (1894-1946) die eind 1940 op verzoek van Jef Van de Wiele was toegetreden en actief bleef tot eind 1942 (4).  Op 14 november 1940 werd hij inderdaad Celleider van de Cel Brugge van DeVlag.  De lokale zetel was gevestigd op het adres Albert I-plein 9a (nu ’t Zand).  Later vergaderde men nog in een geconfisqueerd café in de Vlamingstraat en bij Cayman thuis in de boekhandel “Cultura” (gesticht 1924) in de Niklaas Desparsstraat 13.

Maar al snel zou er een nieuw vergaderlokaal in zicht komen.  Bij Duitse verordening van 20 augustus 1941 werd de vrijmetselarij in ons land verboden en de bezittingen verbeurd verklaard (5). De “Geheime Feldpolizei” (GFP) deed al één dag na de capitulatie van het Belgisch leger (28 mei 1940), op 29 mei 1940, een inval in de Brugse loge.  Het was de Volksmacht, een andere vereniging uit de collaboratie, met hoofzetel in Gent, die in februari 1942 een antimaçonnieke tentoonstelling organiseerde in het logegebouw in de Beenhouwersstraat met als organisator de beruchte Joris Desbonnet (Gent 1914-Dadizele 1993).  Deze tentoonstelling liep van 7 februari tot 22 februari en telde 6.667 bezoekers.

Affiche van de anti-maçonnieke tentoonstelling uit 1942 (verzameling vzw La Flandre, Brugge)

De eerste week kwamen er 5.807 bezoekers waardoor de sensatielust meteen werd bevredigd.  Wel was het DeVlag die uiteindelijk daar haar intrek nam op 1 maart 1943. Daarover werd triomfantelijk bericht in het Brugsch Handelsblad dat overigens tijdens de oorlog bleef verschijnen en onder sekwester stond van de Duitsers (6).  De DeVlag kon op de volledige steun rekenen van het Brugsch Handelsblad door de figuur van Joe de Troetsel, een Antwerpenaar die in augustus 1941 werd aangesteld als hoofdredacteur (7).  Joe de Troetsel (1911-1994) kwam als oorlogsvluchteling vanuit Antwerpen terecht in Brugge waar hij een afdeling van de Volksverwering stichtte, een anti-joodse organisatie van extreemrechtse signatuur. Begin 1942 trad hij in Brugge toe tot de DeVlag (8).

Foto verzameling Willy Dezutter, Brugge

Het geconfisqueerde logegebouw Beenhouwersstraat 2, hoofdzetel van de DeVlag (1943-1944) (foto verzameling Willy Dezutter, Brugge)

Aan het hoofd van de Brugse DeVlag kwam Viktor (Zeger) Andries (1901-1967) te staan, een leraar van het Brugs Conservatorium.  Deze naaste medewerker van Hendrik Cayman was in juni 1942 zakelijk leider geworden van de Cel Brugge.  Elk kaderlid van DeVlag werd ook verplicht lid te worden van de Germaanse SS Vlaanderen.  Er werd ook een veiligheidskorps gehecht aan DeVlag dat deelnam aan razzia’s zoals die op het kasteel “Drie Koningen” in Beernem van burgemeester Hubert van Outryve d’Ydewalle (1909-1945, bezweken in Duitsland).  Die jacht op verzetsstrijders werd hen na de oorlog bij de berechting zwaar aangerekend met navenante zware straffen.  DeVlag-leider Zeger Andries was op 2 september 1944 met zijn familie gevlucht naar Duitsland maar keerde begin juni 1945 terug naar Brugge.  Hij werkte goed mee met het Krijgsauditoraat in de hoop het vege lijf te kunnen redden.  Op 24 januari 1946 kreeg hij niettemin de doodstraf, een vonnis dat op 7 mei 1946 werd bevestigd bij arrest van het Krijgshof in Gent.  Zijn echtgenote, ook een ijverige medewerkster van de DeVlag in Brugge, zou zich na haar vrijlating uit het interneringskamp van Sint-Kruis (Brugge), hardnekkig blijven inzetten voor de herziening van zijn proces. Via een genademaatregel van de Prins-Regent op 22 januari 1948 werd de doodstraf omgezet in levenslange hechtenis.  Na 1950 kwam hij vrij (9).

Brugge werd bevrijd op 12 september 1944 maar DeVlag had het gebouw al verlaten op 10 september 1944.  In het gebouw was er grote schade maar de vrijmetselaarstempel was niet verwoest.  De vrijmetselaarsloge La Flandre (gesticht in 1881) kon er pas opnieuw vergaderen vanaf 17 februari 1945 (10).  De eerste tempelzitting ging door op 3 maart 1945.  Het hoofdkwartier van DeVlag was dus in de Beenhouwersstraat 2.  Op de borstwering van het logegebouw hing het DeVlag-schild en op de zijgevel stond in grote witte letters “Vlaamsch-Duitsche Arbeidsgemeenschap”.  In de publiciteitskast tegen de buitenmuur maakte men uitsluitend propaganda voor de SS-Man, het propagandablad van de Algemene-SS Vlaanderen.  Het kan verkeren.  De geconfisqueerde boekhandel De Reyghere was dus uitsluitend  propagandakantoor maar niet het zenuwcentrum.

Willy Dezutter

1 Voor de algemene geschiedenis van de DeVlag zie: Frank Seberechts, Geschiedenis van de DeVlag. Van cultuurbeweging tot politieke partij 1935-1945. Gent, 1991

2 Jef Van de Wiele (1903-1979), hoofdredacteur van tijdschrift DeVlag. Hij leidde de DeVlag in de richting van de Waffen-SS. Hij werd SS-Obersturmführer. In 1945 ter dood veroordeeld, in 1946 omgezet in levenslang. Vrijgelaten in 1963, overleden in 1979.

3 Bruno De Wever, Greep naar de macht. Vlaams-Nationalisme en Nieuwe Orde: het VNV. Gent/Tielt, 1994 o.a. deel 2 hoofdstuk 8 Het VNV in de Belgische politiek (1936-mei 1940) en ook deel 3, hoofdstuk 5 Het VNV en de DeVlag. Een belangrijke nabeschouwing van B. De Wever: Van wierook tot gaslucht. De beeldvorming over de Vlaams-nationalistische collaboratie, in: Docendo discimus. Liber Amicorum Romain Van Eenoo, Gent, 1999, p. 607-614.

4 Zie voor Cayman: Andries Van den Abeele, H. Cayman-Seynave en Cultura. Brugse uitgever en boekhandelaar 1928-1944, in: Biekorf, 2008, p. 218-229.

5 Zie vooral: Jimmy Koppen, Passer en Davidster. De strijd van de Duitse bezetter en de collaboratie tegen de vermeende samenwerking van vrijmetselaars en joden in België (1940-1944), Brussel, 2000, p. 43-71.

6 L. Schepens, Brugge Bezet. 1914/1918 – 1940/1944. Lannoo, Tielt-Weesp, 1985, p. 192-195.

7 Kurt Ravyts en Jos Rondas, Het Brugse 1940-1945. Deel 1 Collaboratie en Verzet, Kortrijk, 2000, p. 274.

8 Lieven Saerens, Vreemdelingen in een wereldstad. Een geschiedenis van Antwerpen en zijn joodse bevolking (1880-1940), Lannoo, Tielt, 2000, p. 508.

9 K. Ravyts en J. Rondas, op.cit. p. 314-315. De auteurs baseerden zich op het strafdossier van Viktor (Zeger) Andries.

10 Willy Dezutter, De ledenlijst van de loge La Flandre in Brugge uit 1940. Een sociologische benadering. In: Biekorf, 116 (2016), 2, p. 321 en J. Tyssens en D. Dendooven, (red.) De Heeren Broederkes van den Moortelbak. 250 jaar vrijmetselarij in West-Vlaanderen. ASP-uitgeverij, 2015, p. 30.

Verboden kikvorschen te vangen, op het einde van de negentiende eeuw.

Op 19 januari 1888 vaardigde de gemeente Zeveneken (Oost-Vlaanderen) een reglement uit “tegen het vangen van kikvorschen”.  Artikel 1 bepaalde: “Het najagen, vangen of vernielen der kikvorschen, op welke manier ook is op het grondgebied van Seveneken verboden”. Dat verbod werd ingegeven door het feit dat de kikkers nuttige dieren zijn voor de landbouw omdat ze slakken, insecten, e.d. eten en daardoor de jonge graangewassen en andere veldvruchten beschermen. Daarenboven wilde men voorkomen dat de jacht op die kikkers schade zou toebrengen aan de gewassen door personen die bij die activiteit de jonge scheuten zouden vertrappelen (1).

Andere gemeenten hadden die maatregel reeds eerder getroffen en nog anderen zouden volgen. Een landelijk verbod kwam er in 1890 waardoor dit ook gold voor West-Vlaanderen.  Het eerste Koninklijk Besluit verscheen in de “Moniteur” van 28 januari 1890 en kreeg een aangepaste versie op 17 november 1890.  Het artikel 1 luidt: “Het is in gansch het land van den 1 Februari tot den 30 April, verboden kikvorschen te vangen of te vernielen”.  In de provincies Luik, Limburg en Luxemburg kwamen daar de maanden oktober, november, december en januari bij.  Gedurende die spertijd was het eveneens verboden om “kikvorschen” te vervoeren, te koop te stellen, te verkopen en kopen in zijn geheel of in delen.  De minister van landbouw, nijverheid en openbare werken werd gelast met de uitvoering van dit besluit.

Laat het meteen duidelijk zijn dat het de wetgever niet te doen was om de bescherming van de kikker maar wel om de bescherming van de eigenaars van landbouwgronden.  De gewassen werden beschermd, niet de kikker.  Veel wetgeving tegen het stropen bijvoorbeeld kwam zo tot stand omdat rijke eigenaars niet graag wilden dat hun landerijen en bossen werden betreden door arme mensen die iets wilden bijverdienen.  Het tastte ook hun eigen jachtareaal aan.  In Brugge bestond er sinds 1870 een “Société de chasse pour la répression du braconnage” waarvan vooral de adellijke grondeigenaars lid werden.  Pas in 1921 kwam het Algemeen Enkelvoudig Stemrecht tot stand en de evenredige vertegenwoordiging.  Tot die tijd was het openbaar leven beheerst geweest door notabelen en burgers met aanzien.  De eerste echte dierenbeschermingswet van ons land dateert pas van 1929 en de groene kikker werd bij wet beschermd in 1973.

Sinds 1 september 2009 zijn bij besluit van de Vlaamse Regering alle inheemse amfibieën beschermd.  De groene kikker (Rana esculenta) werd door de bekende zoöloog Carolus Linnaeus (1707-1778) in 1758 met die naam opgenomen in zijn “Systema naturae”” omdat het (toen nog) de enige echt eetbare kikker was.  De kikvors, die we allemaal kennen als kikker, werd als kikkerbilletje een lekkernij.  Die delicatesse kennen we uit de Bourgogne (cuisses de grenouille) maar was bij ons ook inheems.  Er waren in Vlaanderen arme mensen die er een seizoensgebonden beroep van maakten kikvorsen te vangen om die als kikkerbillen te verkopen aan de rijken.  Zij werden puitenslagers genoemd (2).  Anders dan de naam doet vermoeden (3) werden de kikkers wellicht niet dood geknuppeld omdat dit afbreuk zou doen aan de versheid bij leverantie.  Vogels kan men enkel vangen op 1 april door zout op hun staart te leggen maar hoe dat bij ons bij de kikkers in zijn werk ging vonden we niet terug in eigentijdse bronnen.

Hoe men kikvorsen vangt

Volgens het “Huishoudelijk Woordenboek” (Leiden-Leeuwarden, 1770) ving men de kikkers met een “gemeenen Angel” d.w.z. een gewone vishaak.  Aan die haak werd aas geregen zoals een stukje vlees of een wormpje of “een stukje van rood of ander lapje, met bloed rood geverft (sic) zo zullen zij er schielijk op aazen, en men haalt ze met de hoek uit het water” (4).  Zoals bij het hengelen op vis zonder levend aas konden ze ook nog eens misleid worden door kunstaas dat kennelijk al in de 18de eeuw werd gebruikt.  Het is maar de vraag of die methode bij ons gebruikt werd.

Het “Huishoudelijk Woordenboek” is de Nederlandse vertaling van de encyclopedie van de Franse landbouwkundige Noël Chomel (1633-1712) en heeft strikt genomen betrekking op Frankrijk.  Over het vangen van kikkers weet A.E. Brehm (5) te melden dat dit in Zuid-Europa gebeurde “met hengels, geschoten met pijlen of gevangen in netten”.  Eén ding weten we wel zeker: met de hand vangen is niet efficiënt en ook bij het knuppelen zullen ze wegspringen.  Thans komen alle kikkerbillen uit de kwekerij maar de slachtmethode (levend in twee snijden) is (terecht) zeer omstreden.  Dierenleed op de menukaart maar wel rechtstreeks geïmporteerd uit Azië.

Willy Dezutter

1 Karel Velle, Gemeentelijke politiereglementen als bron voor de volkscultuur. In: Volkskundige Kroniek. Driemaandelijks Mededelingenblad van de Federatie voor Volkskunde in Vlaanderen, jg. 9 (2001), 3, p. 106.  Die politiereglementen waren zeer belangrijk.  Zie bijv.: Lucien Van Acker in Biekorf 1999 en 2000.

2 www.vlaamswoordenboek.be/term/puitenslager Zie ook www.puitenslagers.be voor het jaarlijks puitenslagersfeest in Beveren (Waasland).  Puit is de naam voor kikker, in West-Vlaanderen. puut. Vgl. lemma puit in WNT.

3 Vgl. met hondenslager, iemand die de zwerfhonden uit de kerk moest weren door ze met stokken of zwepen te slaan (vandaar slager).  De straathonden werden ook doodgeslagen.  Over de hondenslagers werd zeer veel gepubliceerd (o.a. in Rond den Heerd en in Biekorf) zodat we dit onderwerp niet hernemen.

4 Huishoudelijk Woordenboek vervattende veele middelen om zijn goed te vermeerderen, en zijn gezondheid te behouden. Noël Chomel, tweede druk, Te Leyden bij Joh. Le Mair en te Leeuwarden bij J.A. Chalmot, 1770, derde deel, p. 1508.

5 A.E. Brehm, Het leven der dieren. De Amphibiën (sic). Uitgever A.E. Brehm, 1900, deel 3, hfst. 5 digitaal op  www.gutenberg.org