Category Archives: Levensbeschouwing

Het spiritueel testament van paus Franciscus (1936-2025). Een kritische ontleding.

Paus Franciscus overleed op paasmaandag 21 april 2025. Hij was pas hersteld van een dubbele longontsteking maar gaf daags tevoren op eerste paasdag vanaf het balkon van de Sint-Pietersbasiliek, zeer verzwakt, nog de traditionele zegen “Urbi et Orbi”. Zijn afscheidsrondje op het Sint-Pietersplein in de pausmobiel, dat er op volgde, zal hem geen deugd gedaan hebben. Hetzelfde kan gezegd worden van zijn laatste audiëntie met JD Vance, vice-president van de VS. JD Vance, die zoekende was, bekeerde zich tot het katholicisme in 2019 en ontpopt zich tot een zeer reactionaire katholiek.

Het spiritueel testament van Franciscus dateert van 22 juni 2022 en werd de avond van zijn overlijden bekend gemaakt. De begrafenis van Franciscus vond plaats op zaterdag 26 april 2025 in Rome. Hieronder geven we dit testament integraal weer in de Nederlandstalige versie gevolgd door een kritische bespreking.

Miserando atque eligendo (“Door barmhartigheid en het kiezen van hem”) = [Wapenspreuk van paus Franciscus]. In de naam van de Allerheiligste Drie-eenheid. Amen.

Nu ik het naderende schemerlicht van mijn aardse leven voel, en met vaste hoop op het eeuwige leven , wil ik mijn laatste wensen uiteenzetten, uitsluitend met betrekking tot de plaats van mijn begrafenis. Gedurende mijn leven, en tijdens mijn bediening als priester en bisschop, heb ik mij altijd toevertrouwd aan de Moeder van onze Heer, de Heilige Maagd Maria. Daarom vraag ik dat mijn stoffelijk overschot – in afwachting van de dag van de Verrijzenis – rust in de Pauselijke Basiliek van Santa Maria Maggiore. Ik wens dat mijn laatste reis eindigt precies in dit oude mariale heiligdom, waar ik altijd stopte om te bidden aan het begin en einde van elke apostolische reis, waarbij ik vol vertrouwen mijn intenties toevertrouwde aan de Onbevlekte Moeder, en haar dank zegde voor haar moederlijke zorg. Ik vraag dat mijn graf wordt voorbereid in de grafnis in de zijbeuk, tussen de Paulijnse kapel (Kapel van de Salus Populi Romani) en de Sforzakapel van de Basiliek, zoals aangegeven op het bijgevoegde plan. Het graf moet zich in de grond bevinden, eenvoudig, zonder bijzondere versiering, met alleen de inscriptie FRANCISCUS. De kosten voor de voorbereiding van de begrafenis zullen worden gedekt door een bedrag dat beschikbaar is gesteld door een weldoener, en dat ik heb laten overmaken naar de Pauselijke Basiliek van Santa Maria Maggiore. Ik heb kardinaal Rolandus Makrickas, Buitengewoon Commissaris van de Liberiaanse Basiliek, (1) hierover de nodige instructies gegeven. Moge de Heer een passende beloning schenken aan allen die van mij hebben gehouden en die voor mij blijven bidden. Het lijden dat het laatste deel van mijn leven heeft gekenmerkt, bied ik de Heer aan, voor vrede in de wereld en voor broederschap onder de volkeren.

SANTA MARTA, (2) 29 juni 2022 FRANCISCUS

Een kritische ontleding: inleiding

Paus Franciscus, geboren als Jorge Mario Bergoglio (Buenos Aires 17 december 1936 – Vaticaanstad 21 april 2025) was een Argentijn (uit Italiaanse ouders) en was de eerste jezuïet die paus werd. Hij was tevens de eerste paus uit Latijns-Amerika en van het zuidelijk halfrond. Op 13 maart 2013 werd hij verkozen tot paus. Het devies van de Jezuïeten is Ad majorem Dei gloriam (tot grotere eer van god). De volledige overgave aan god. Zoiets staat al bij voorbaat garant voor een conservatieve ingesteldheid. God zoeken, vinden en dienen. Veel “Geestelijke Oefeningen” (3) maar weinig maatschappelijke relevantie.

In Vlaanderen zijn wij erg bezig met kwesties als abortus, euthanasie, homoseksualiteit, het celibaat van de priesters en het eventueel vrouwelijk priesterschap. Eigenlijk zouden we niet moeten willen dat de kerk van Rome zich met ethische kwesties bezighoudt en overal de katholieke moraal wenst op te leggen. Bij de katholieken werd er in 1968 lacherig gedaan over de encycliek Humanae Vitae van paus Paulus VI, waarin nadrukkelijk anticonceptiva (zoals de in opkomst zijnde anticonceptiepil) verboden werden. Dat werd massaal genegeerd. Zelf leren nadenken. Het is een modern maar efficiënt verschijnsel. De katholieke kerk als moreel kompas past niet meer in onze tijd. Het homohuwelijk werd afgedwongen door het parlement en niet de kerk. Er was bij Franciscus ongetwijfeld een sociale bewogenheid maar het leek soms ook op slimme marketing met het kussen en zegenen van baby’s en het uitdelen van rozenkransen. Daarmee was hij een trendsetter. De nieuwe traditie van het zegenen van baby’s wordt verdergezet door zijn opvolger paus Leo XIV op 18 mei 2025 toen hij zijn eerste rit maakte over het Sint-Pietersplein in de pausmobiel. Hij kan ook wel niet anders want die kinderen worden aangeboden door de ouders. Het wordt hem opgedrongen.

Paus Franciscus publiceerde in 2015 de encycliek Laudato Si (4). Daarin erkende hij de klimaatverandering als een wereldwijd probleem met aanzienlijke gevolgen, vooral voor de armen; hij bekritiseerde ontwikkelde landen, zoals de Verenigde Staten en China, die de grootste bijdrage leveren aan de opwarming van de aarde. In deze encycliek brengt paus Franciscus het ecologische en het sociale vraagstuk samen in een integrale ecologie. Duurzaamheid en rechtvaardigheid, maar ook vrede en menswaardigheid zijn intrinsiek met elkaar verbonden en vereisen daarom een gezamenlijke aanpak, vandaar de naam integrale ecologie.

Intussen hebben de VS en Italië anno 2025 gewoonweg besloten dat er geen klimaatprobleem is. Zij ontkennen de klimaatopwarming ! De paus raakte daar een werelds probleem aan met als uitgangspunt de Schepping van de aarde. Klaarblijkelijk wilt men nog altijd niet inzien dat niet god de wereld schiep maar wel de natuur zelf in een proces dat 4,6 miljard jaar duurde. De kerk laat met haar scheppingsverhaal Charles Darwin (1809-1882), de vader van de evolutieleer, nog elke dag opnieuw sterven. Niet god schiep de mens maar de mens schiep god. De geologische geschiedenis van de wereld en de menselijke geschiedenis van de wereld is wel meer ingewikkeld dan een goddelijke vingerknip. Volgens de filosoof Friedrich Feuerbach (1804-1872) is god een projectie van de mens. Hij beschouwde religie als een compensatie voor de beperktheid en de eindigheid van het leven. Volgens hem is godsdienst niets meer dan een illusie. Zijn schitterende definitie van het godsbegrip willen wij u niet onthouden: “God is een door de mens gemaakt wezen, waarop de mens omwille van eigen geluk en genotverhoging zijn menselijke idealen, noden en wensen projecteert”.

Ecologische voetafdruk

Franciscus had een mooi statement kunnen maken door in zijn spiritueel testament, als vervolg op zijn encycliek Laudato Si te verwijzen naar de ecologische voetafdruk ten gevolge van zijn begrafenis. Hij had daar bijvoorbeeld het volgende bericht kunnen in opnemen: “Om de uitstoot van broeikasgassen aan banden te leggen en de klimaatopwarming overeenkomstig het besluit van de klimaatconferentie van Parijs 2015 te beperken, leg ik hierbij testamentair vast om mijn begrafenis in besloten kring te laten plaatsvinden. Het is bijgevolg onnodig dat buitenlandse staatshoofden naar Rome komen.” Was getekend FRANCISCUS.

Het werd geen groene begrafenis maar een rode. Niet alleen waren de gekroonde hoofden en presidenten aanwezig maar ook al die kardinalen die naar Rome trokken voor de begrafenis en het conclaaf. Een totaal onverantwoorde ecologische voetafdruk voor de begrafenis van iemand die de nederigheid predikte. Staatshoofden en regeringsleiders doken opnieuw op in Rome bij de inauguratiemis van paus Leo XIV (5) op zondag 18 mei 2025. Ook JD Vance en zijn vrouw waren weer aanwezig (6). In zijn homilie liet paus Leo XIV blijken dat hij de ecologische opvattingen van paus Franciscus onderschrijft. Hij uitte onder meer kritiek op een economisch systeem “dat de hulpbronnen van de aarde uitbuit en de armsten marginaliseert”. Ook riep hij op tot eenheid in de katholieke kerk. Dit wijst er op dat hij, net als zijn voorganger, streng in de leer zal blijven.

De puntsgewijze analyse van het spiritueel testament

(1) De vaste hoop op het eeuwige leven

Een eeuwigheid is zonder begin en zonder einde. Het is oneindigheid. Voor de meeste christelijke theologen van vroeger en nu is de beschrijving van de eeuwigheid een lastig onderwerp. Ze brengen het in verband met “Gods relatie met de tijd” en die relatie met de tijd zouden mensen ook na hun dood kunnen hebben.

Volgens de katholieke leer scheidt de ziel zich op het moment van de dood van het lichaam, wordt onmiddellijk geoordeeld en gaat naar de hemel of de hel. Over het vagevuur, een uitvinding uit de elfde eeuw, zullen we zedig zwijgen, we gunnen iedereen een rechtstreekse hemelse gelukzaligheid. In Johannes 17:3 omschrijft Jezus het eeuwige leven door te zeggen: “Dit is het eeuwige leven, dat zij U kennen, de enige ware god, en Jezus Christus, die u gezonden hebt”. Over de authenticiteit van de evangeliën bestaan verschillende opvattingen. De moderne bijbelexegese hangt vooral de tweebronnentheorie aan. Die theorie zegt dat Mattheüs en Lucas later zijn toegevoegd en dat beiden onafhankelijk van elkaar gebaseerd zijn op het evangelie van Marcus. Het evangelie van Johannes zou volgens deze theorie veeleer een theologische constructie zijn. Het dateert van latere datum (90-110).

Paus Franciscus is “overleden in de hoop des eeuwigen levens”. Dat wil zeggen dat hij het met zekerheid verwacht en er naar uitziet. Intussen hebben velen ontdekt dat men ook “in de hemel kan komen” (…) zonder Jezus te volgen. Hij is niet meer de bron van hoop en toekomst, omdat nu eenmaal niemand met gezond verstand gelooft dat god zijn zoon naar de aarde stuurde en na hevig lijden en sterven weer lichamelijk opnam. Het onsterfelijkheidsgeloof zou kunnen ontsproten zijn uit de morele nood van mensen die vonden dat het goede niet altijd wordt beloond en het kwade niet altijd bestraft.

Eén ding is zeker: goed of slecht, dood gaan we allemaal. We weten natuurlijk niet wat de Voorzienigheid voor ieder van ons in petto heeft. Daarom is het beste recept om te genieten van het leven. Je hoeft geen groot filosoof te zijn om dat te verkondigen. Deze wijsheid is zesduizend jaar oud en komt uit het boek Prediker. Daar lezen we: “De mensen die offers aan God brengen overkomt hetzelfde als de mensen die geen offers brengen” (Prediker, 9:2). In het boek Prediker staat ook dat de slimste mensen niet altijd rijk worden. Het boek Prediker maakt deel uit van het Oude Testament en behoort tot de wijsheidsliteratuur. Het kan geplaatst worden in de vierde eeuw voor onze jaartelling. De wijsheidsleraar die het schreef (herinner het bekende “ijdelheid der ijdelheden”) is zeer verteerbaar voor niet-gelovigen. Ik schat hem veel hoger in dan de optelsom van alle parabels van die andere, meer bekende prediker, Jezus Christus. Natuurlijk raadt Prediker aan om naar god te luisteren (hoe gaat dat in zijn werk ?) maar aangezien alle dingen ook lukken zonder die genade, zien we het nut daarvan niet in. Het leven valt dus niet te begrijpen en het is dan ook beter om je niet vast te klampen aan de sprookjes van de godsdiensten: er is geen leven na de dood. Het terugzien van je geliefden in een hemels paradijs is een sprookje. Een god die dat belooft kan niet bestaan.

(2) De Heilige Maagd Maria en de onbevlekte moeder

Paus Franciscus had een grote verering voor de Heilige Maagd Maria en hij werd dan op zijn eigen verzoek begraven in de Santa Maria Maggiore. Maria was volgens het Nieuwe Testament de moeder van Jezus. Volgens het Evangelie volgens Lucas was Maria verloofd met Jozef toen de engel Gabriël haar aankondigde (de annunciatie), dat zij zwanger zou worden. Maria vroeg hoe dit zou kunnen, want ze had nog geen geslachtsgemeenschap gehad. Gabriël zei: “De Heilige Geest zal over je komen en de kracht van de Allerhoogste zal je als een schaduw bedekken” (Lucas 1:26-35).

Maagdelijke geboortes en vergelijkbare wonderlijke verwekkingen komen in dezelfde periode ook voor in de verhalen over bijzondere personen. Kritische bijbelwetenschappers verwerpen de maagdelijke geboorte als historisch feit en zien dergelijke verhalen als legenden. Maar zelfs al had Jezus geen menselijke vader dan nog kon hij, volgens sommige katholieke theologen (7), de “Zoon van God” zijn. Volgens de christelijke theologie is Jezus in de schoot van Maria ontvangen door de kracht van de Heilige Geest. Tot op de dag van vandaag wordt deze leerstelling door de rooms-katholieke kerk behouden. Maria behield haar maagdelijkheid voor, tijdens en na de geboorte van Christus. Op de concilies van Nicea (325) en Constantinopel (381) kreeg het dogma van de maagdelijke geboorte haar definitieve plaats in de katholieke geloofsbelijdenis. Onnodig te zeggen dat dit door het historisch-kritisch bijbelonderzoek totaal wordt verworpen.

De maagdelijke geboorte wordt dikwijls verward met het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria. Dit is een in 1854 door paus Pius IX uitgevaardigd dogma waarin geleerd wordt dat Maria als enig menselijk wezen vrij is van de erfzonde, die Adam en Eva over de mensheid hebben afgeroepen. Maria zou al van eeuwen te voren door god zijn uitverkoren om de moeder van zijn zoon te worden. Het dogma van de lichamelijke tenhemelopneming (feestdag 15 augustus) van Maria vormde het sluitstuk van de mariale devotie. Maria steeg niet zelf ten hemel maar werd door god “met lichaam en ziel” in de hemel opgenomen. In 1950 kondigde paus Pius XII dit dogma van Maria-Tenhemelopneming (ook bekend als “Maria-Hemelvaart”) officieel af. Uiteraard werden die dogma’s door de protestanten verworpen maar ook door alle nadenkende mensen. Het is ook overduidelijk dat de Mariacultus door antieke interculturaliteit een voortzetting is van voorchristelijke rituelen die verwijzen naar de cultus van de Moedergodin. Door de reformatie (de protestantse hervorming) werd de Mariaverering afgedaan als een vorm van afgodendienst.

(3) In afwachting van de dag van de verrijzenis

Het christendom staat of valt met de verrijzenis/opstanding van Jezus uit de doden. De kruisiging mocht niet het einde betekenen. Bekend is het woord van Paulus aan de gemeente in Korinthe : “Indien Christus niet is opgewekt, dan is immers onze prediking zonder inhoud, en zonder inhoud is ook uw geloof” (1 Kor. 15:14). Paulus schreef dat in 56 of 57 na Christus toen de evangeliën nog moesten geschreven worden. Hij heeft Christus overigens nooit gekend en ontmoette alleen de verrezen Heer ! Jezus verscheen aan Paulus als een “geestelijk lichaam”.

Paus Franciscus doelt hier niet op de verrijzenis van Christus (een miraculeus verhaal in de hoogste graad) maar op de Wederkomst (Parousie), de belofte van Jezus dat hij na zijn verrijzenis zal terugkomen op de Dag des Oordeels. In het Nieuwe Testament werd de wederkomst nog tijdens het leven van de evangelisten verwacht. In het christendom wordt de wederkomst gezien als de definitieve openbaring van god aan de mensheid. Volgens Handelingen 1:11 zal de manier van wederkomst dezelfde zijn als de manier waarop Jezus in de hemel werd opgenomen. In de Openbaring van Johannes 1:7 heeft men het over de zichtbare wederkomst van Jezus Christus op de wolken. De apostel Paulus sprak in zijn brieven de verwachting uit dat Jezus spoedig en tijdens zijn leven zou wederkeren (Romeinen 16:20-1, Korinthiërs 1:7-8, 10-11 en 15:51). In Mattheüs 24:4-44 vertelt Jezus op de Olijfberg wat de voortekenen zijn voor zijn wederkomst: opkomst van vele valse profeten, oorlogen, vervolging van de christenen. Maar Jezus komt volgens de bijbel pas terug als het evangelie over de hele wereld is verspreid en iedereen de kans heeft gekregen zich te bekeren.

Paus Leo XIV, die in de eerste plaats een missionaris is, zal dat ruim weten aan te pakken en net als Franciscus er voor zorgen dat de macht van de wereldkerk geconsolideerd blijft. De wereldbevolking bestaat nu uit 8 miljard bewoners. Maar er is ook nog een taak weggelegd voor Christus na de wederkomst. Hij zal namelijk over een leger beschikken en ten strijde trekken tegen de antichrist met zijn leger op Armageddon. En dan is er nog een lastig karwei: Satan zal voor een periode van duizend jaar moeten opgesloten worden. We staan hier ver af van de “Bergrede” (Mattheüs 5-7) en de acht zaligsprekingen waar Jezus het opneemt voor de armen en de zwakkeren. In Mattheüs 24-10 staat bij de voortekenen dat er een grote afval van gelovigen zal zijn. Wanneer de kerkleer niet aangepast wordt door weglating van al die onzin beseffen we ook waarom. In een seculiere maatschappij is er geen plaats meer voor dergelijke exotische denkbeelden .

(4) Het laatste oordeel

Zowel in joodse, christelijke en islamitische religieuze boeken wordt die dag genoemd waarop over alle mensen een oordeel zal geveld worden door god. Zowel in het Oude Testament als het Nieuwe Testament is er sprake van een eindtijd waarin levenden en doden geoordeeld zullen worden. Volgens het Boek der Openbaring zal dat plaatsvinden na het duizendjarig vredesrijk (Openbaring 20-11). Dan zullen de doden en hun graven herrijzen om samen met de dan levenden het loon van hun levenswandel te ontvangen. Naast de duivel en de gevallen engelen, worden de mensen die de genade van god hebben afgewezen verbannen naar de “buitenste duisternis”, waar het “geween is en het tandengeknars”, en zij zijn voor altijd afgesneden van gods tegenwoordigheid. Zij die de genade van god hebben aangenomen door Jezus Christus als verlosser van zonden en bemiddelaar tussen god en de mensen, zullen gerechtvaardigd zijn in gods ogen en eeuwig leven beërven onder een nieuwe hemel, op een nieuwe aarde. En god zal in hun midden wonen.

Dat gaat terug op typische apocalyptische geschriften die barsten van de fantastische beeldspraak. Moderne christelijke theologen beschouwen deze teksten als niet meer toepasselijk voor onze tijd. Het leverde wel mooie kunstwerken op zoals Het Laatste Oordeel van Michelangelo in de Sixtijnse Kapel in Rome. Deze fresco’s werden uitgevoerd tussen 1508 en 1512. Verstandige mensen hebben geen behoefte meer aan gewelddadige orakels over de eindtijd. Paus Franciscus neemt dat allemaal nog voor waar aan. Het maakt deel uit van zijn corebusiness als conservatieve volkstheoloog. Men kan het ook religieus fanatisme noemen, wat eigen is aan alle verkondigers van de “Blijde Boodschap”.

(5) Bidden

In zijn testament schrijft paus Franciscus dat hij in het begin en op het einde van een apostolische reis altijd ging bidden in de Santa Maria Maggiore. Hij was een groot Mariavereerder en bad dan bij Onze-Lieve Vrouw van Salus Populi Romani, een middeleeuwse Maria-icoon.

De H. Maagd Maria is een belangrijke middelares tussen de mensen en god maar niet altijd even betrouwbaar. Regelmatig verongelukken er autobussen met pelgrims op weg naar het bedevaartsoord Lourdes. Enkele jaren geleden kwam er een Vlaamse bedevaarder om het leven toen hij onder een trein terecht kwam bij het uitladen van de rolstoelen van Lourdespelgrims. Niet alleen katholieke pelgrims kunnen een slechte ervaring oplopen met een trein. In 2013 vonden in de Indische staat Bihar 37 hindoeïstische pelgrims de dood bij het oversteken van een spoorweg. Ze werden door een voorbij razende trein gegrepen. Bidden is een dialoog, een gesprek tussen god en mens. Volgens kenners is het praten met een god die je niet kan zien maar die je wel hoort en je zelfs kan antwoorden (en dat in alle talen van de wereld) !

Er zijn ook andere manieren om je hoofd even leeg te maken zoals meditatie. De stilte opzoeken is altijd gezond, je hebt daarvoor geen religieuze context nodig. Maar bidden kan ook een verzoek omvatten, bijvoorbeeld vragen om genezing. Dat is echter tevergeefs. Amerikaans wetenschappelijk onderzoek heeft immers al lang uitgewezen dat bidden niet helpt (8). Uiteraard allemaal dubbelblind en placebogecontroleerd onderzoek. Franciscus vraagt ook om voor hem te blijven bidden, ook al is hij overleden. Hij is klaarblijkelijk niet zeker of zijn god hem genadig zal zijn in het licht van Zijn heilig Aanschijn. Als vrijzinnig-humanist zijn we tolerant genoeg om hem de volledige zielenrust te gunnen.

(6) Lijden

De laatste zin van zijn spiritueel testament luidt: “Het lijden dat het laatste deel van mijn leven heeft gekenmerkt, bied ik de Heer aan, voor vrede in de wereld en voor broederschap onder de volkeren”. Daar spreekt de bewonderaar van Sint Franciscus. Franciscus van Assisi zag het op zich nemen van wat het leven te dragen geeft als een van de manieren om dichter bij Christus te komen. De H. Franciscus wees het lijden niet af: “draag uw deel van het lijden”. De Kerk worstelt al sinds zijn ontstaan met het vraagstuk van kwaad en lijden wat ook veel gelovigen doet afhaken. Dat is het hele vraagstuk van de theodicee, het geloven in een almachtige god die het kwaad en het lijden in de wereld toelaat. Ook zonder zo’n god blijven er onschuldige kinderen sterven en gaan de goede mensen dikwijls eerder dood dan grote schurken.

Af en toe is er zelfs twijfel bij een paus. In Italië werd in 1978 de christendemocratische partijleider Aldo Moro door de Rode Brigades ontvoerd en vermoord. Moro was een jeugdvriend van paus Paulus VI en in de kathedraal van Sint-Jan van Lateranen hield de door verdriet getekende paus op 13 mei 1978 een uitzonderlijke toespraak waarbij hij god ter verantwoording riep. Hij deed dat door de beroemde bijbelverzen van het boek Job in te roepen: “Verklaar uw optreden tegen mij. Wat voor zin heeft het dat gij onrecht doet, uw eigen schepsel verstoot maar schurken in bescherming neemt ?”.

Op een ongevoelige god die zou bestaan buiten het universum zitten wij niet te wachten. “Als God almachtig is had hij de Holocaust kunnen voorkomen. Als Hij niet in staat was hem tegen te houden, is Hij onmachtig en nutteloos, als Hij hem wel had kunnen tegenhouden, maar verkoos het niet te doen, is hij een monster” (9).

Er zijn natuurlijk gradaties van lijden. Op 14 mei 2015 was er in Brugge op Hemelvaartsdag de afgelasting van de H. Bloedprocessie wegens de regen. Die nooit wetenschappelijk onderzochte relikwie van het zogezegde bloed van Jezus Christus kwam in het begin van de 13^de eeuw in Brugge terecht na de Vierde Kruistocht (1203-1204). De kruisvaarders plunderden toen Constantinopel onder leiding van graaf Boudewijn IX en namen de relikwie mee. Niemand is beschaamd om met dat gestolen goed door de straten van Brugge te trekken, ook al is het een relict van een dubieuze reliekenhandel (10). Dus zelfs de rondgang met het bloed van zijn eigen zoon laat god onverschillig.

Het probleem van het kwaad en het lijden worden beschouwd als het voornaamste argument tegen een geloof in god. Er is dus alle reden om te twijfelen aan het bestaan van een rechtvaardige god. Het idee van een persoonlijke god, ongenaakbaar en verborgen, valt nog door niemand te verdedigen.

Besluit

Zijn spiritueel testament is relatief kort maar overduidelijk. Franciscus was een devote conservatieve paus. Alle commentatoren waren het er over eens dat hij een pastorale figuur was maar dat in de twaalf jaar van zijn pontificaat de kerkelijke leer onaangeroerd bleef. Het was geen vooruitstrevende paus. Op ethisch vlak was hij ronduit behoudend met soms stuitende uitspraken zoals over dokters die abortussen uitvoeren en die hij huurmoordenaars noemde. Het homohuwelijk bleef onbespreekbaar, volgens de kerkleer blijft het een zonde. Voor het priesterambt voor vrouwen blijft de deur op slot. Symbolisch was hij progressief door zich voor te doen als sociaal bewogen wat zich uitte in soberheid en nabijheid.

De rooms-katholieke kerk blijft zich als “de enige apostolische katholieke kerk” beschouwen: de ware kerk kenmerkt zich door haar trouw aan de verkondiging van het evangelie, de zeven sacramenten, de kerkelijke traditie en de eenheid met de bisschop van Rome. De kerkstructuren heeft hij enigszins aangepast maar niet de doctrine. Hij bleef trouw aan de traditionele devoties en hield zich niet bezig met theologische vraagstukken. Ongelovigen, agnosten, buitenkerkelijken en atheïsten geloven ook: zij geloven in zichzelf en de medemens zonder het aanvaarden van illusies zoals beloning in het hiernamaals. Mensen die “het goede doen om het goede” zijn geen minderwaardige burgers. Het gaat niet om de geloofwaardigheid van het bestuursapparaat van de kerk maar om de geloofwaardigheid van haar geloofspunten.

Tijdens het Eerste Concilie van Nicea, in 325 samengeroepen door keizer Constantijn, werd de officiële leer van de toenmalige kerk vastgelegd. De goddelijkheid van Jezus werd toen gedefinieerd, bijna drie eeuwen na zijn dood ! Tijdens het Concilie van Constantinopel, gehouden in 381, werd de leer van de Triniteit vastgelegd (de Vader, de Zoon en de Heilige Geest). Op die twee concilies werd de geloofsbelijdenis vastgelegd als een theologisch dictaat dat geldt tot op de dag van vandaag. Het christendom als kerkinstituut heeft niets meer te maken met de Jezus uit de Schrift.

Willy Dezutter

1 De Liberiaanse Basiliek. “Liberiaans” slaat op de Santa Maria Maggiore, die in de 4^de eeuw werd gebouwd in opdracht van paus Liberius (pontificaat 352-366) en soms wordt aangeduid als de Liberiaanse Basiliek. Kardinaal Rolandes Makrickas (Litouwen, 1972) sinds 10 augustus 2019 hoofd van de administratie van het Staatssecretariaat van de Romeinse Curie. Op 15 december 2021 werd hij buitengewoon commissaris van het kapittel van de Basiliek van de Santa Maria Maggiore. Hij stelde daar de financiën op orde. Per 20 maart 2024 beëindigde hij deze taak en werd coadjutor archipriester van de Santa M.M. Op 7 december 2024 creëerde paus Franciscus hem tot kardinaal.

2 Domus Sanctae Marthae (Huis van de Heilige Martha) is het gastenverblijf van de Heilige Stoel (het centrale bestuursorgaan van de Katholieke Kerk). Paus Franciscus koos er voor om niet te gaan wonen in het Apostolische Paleis, de officiële residentie van de pausen. Hij koos voor het eenvoudige gastenverblijf. Zijn opvolger paus Leo XIV zal terug zijn intrek nemen in het Apostolisch Paleis. Dat is niet omdat hij van weelde houdt maar officieel heet het dat het beter kan beveiligd worden.

3 Ignatius van Loyola (1491-1556), de eerste generale overste van de Jezuïetenorde schreef het boekje “Geestelijke Oefeningen”. Het is een werk – en oefenboek. Hij behandelt verschillende gebedsvormen.

4 Laudato Si. Geloofd zijt Gij, Heer. Verwijzend naar de begintekst van de coupletten van het zonnelied van de heilige Franciscus van Assisi (Assisi, 1181 of 1182 – 1226). Encycliek van paus Franciscus “Over de zorg voor het gemeenschappelijke Huis”. De officiële Nederlandse vertaling, een door de Nederlandse Bisschoppenconferentie geautoriseerde uitgave. Utrecht, 2015, 161 p. en online raadpleegbaar. Hoofdstuk 1 Wat met ons huis aan het gebeuren is (p. 17-19). Vervuiling en klimaatveranderingen.

5 Paus Leo XIV geboren als Robert Francis Prevost (Chicago 14 september 1955) is een Amerikaans-Peruaans priester. Sinds 8 mei 2025 paus als opvolger van Franciscus. Van 1985 tot 1998 voor de missie van de augustijner orde in Peru. Op 26 september 2015 benoeming bisschop in Peru (Zuid-Amerika). Op 30 september 2023 kardinaal gecreëerd.

6 De begrafenis van Franciscus werd bijgewoond door Donald Trump, de president van de VS. JD Vance, de vice-president was daags voor zijn overlijden nog op audiëntie bij paus Franciscus en woonde daarna de inauguratie bij van paus Leo XIV. Hij nodigde de eerste Amerikaanse paus uit voor een bezoek aan de VS. De samenkomsten in Rome zorgden ook voor diplomatieke gesprekken over de beëindiging van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne.

7 “According to the faith of the Church , the Sonship of Jesus does not rest on the fact that Jesus had no human father: the doctrine of Jesus’ divinity would not be affected if Jesus had been the product of a normal human marriage. For the Sonship of wich faith speaks is not a biological but an ontological fact, an event not in time but in God’s eternity”. J. Ratzinger, Introduction to Christianity. San Francisco, 2004, p. 274-275. Joseph Ratzinger (1927-2022) was van 2005-2013 de 265^e paus onder de naam Benedictus XVI. Deze hoogleraar fundamentele theologie was 25 jaar prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer en president van de Pauselijke Bijbelcommissie.

8 Johan Braeckman en Maarten Boudry, De ongelovige Thomas heeft een punt. Een handleiding voor kritisch denken. Antwerpen, 2012, p. 213-219 met wetenschappelijke studies over bidden.

9 Karen Armstrong, Een geschiedenis van God. Vierduizend jaar jodendom, christendom en islam. De Bezige Bij, Amsterdam, 2006, p. 416.

10 Gertrud Schiller, Ikonographie der christlichen Kunst. Band 2; Die Passion Christi, Gütersloh, 1968, p. 203.

U kunt uit dit artikel citeren mits bronvermelding met de volgende referentie: Willy Dezutter, Het spiritueel testament van paus Franciscus (1936-2025). Een kritische ontleding, op willydezutter.be [online] geraadpleegd op … (datum).

Godsdienstwaanzin bij de inauguratie van president Donald Trump op 20 januari 2025

Bij de eedaflegging van Donald Trump als president van de Verenigde Staten op 20 januari 2025 waren er maar liefst zes geestelijken die een rol vervulden: twee rooms-katholieke geestelijken, twee protestantse predikanten, een rabbijn en een imam.

Een eerste invocatie (plechtige aanroeping van god) werd uitgesproken door kardinaal Timothy Dolan, de aartsbisschop van New York. Hij deed dat samen met dominee Franklin Graham, hoofd van de Billy Graham Evangelistic Association. Voor Billy Graham (7 november 1918 – 21 februari 2018) is zijn god zeer genadig geweest, hij werd 99 jaar oud. Deze predikant en evangelist beschouwde de Bijbel als het onfeilbare woord van god. Hij werd vooral bekend als tv-evangelist en als exponent van de christelijke zending. Hij voerde een echte “kruistocht”. Hij werd een pastorale steunpilaar voor tal van presidenten o.m. Carter, Reagan, Clinton en Bush sr. en Bush jr.

De zegening werd verricht door vier personen: rabbijn Ari Berman, president van de joodse Yeshiva University in Manhattan, New York; Berman is ook de leider van een rechts-zionistische geloofsgemeenschap in New York. En verder imam Husham Al–Hussainy van het Karbalaa Islamic Center in Dearborn (Michigan), pastor Lorenzo Sewell van de 180 Church in Detroit en Frank Mann, priester van het rooms-katholiek bisdom Brooklyn in New York.

Vooral de Afro-Amerikaan Lorenzo Sewell viel op. Hij presenteerde, als een echte stand-upcomedian een slechte pastiche van de beroemde “I have a dream speech” van Martin Luther King, maar dan fel in overdrive. Hij hoopt wellicht om nu wereldberoemd te worden. Om daar zeker van te zijn vroeg hij zijn toehoorders (die al een beetje in trance waren) om luid te applaudisseren. Het is ook hij die beklemtoonde dat god zelf Donald Trump had beschermd en uitverkoren om president te worden. Dat stond Trump wel aan, de rol van een Messias ligt hem wel. Even dachten we dat Jezus Christus, met een verheerlijkt lichaam, in hoogst eigen persoon zou verschijnen in het Capitool. Dat zou, in een tijd dat iedereen kan fotograferen met zijn iPhone, ronduit spectaculair geweest zijn. Het had ook de aanleiding kunnen zijn tot massale bekeringen.

*De eedaflegging van Donald Trump op 20 januari 2025 maar zonder de linkerhand op de bijbel.*

Trump identificeert zichzelf als een non-confessionele christen en zijn vice-president J.D. Vance, van streng protestantse huize, liet zich in 2019 bekeren tot het katholicisme. Zijn vrouw, van Indiase afkomst, is hindoe. Tijdens de inauguratie vergat Donald Trump bij de eedaflegging om zijn linkerhand op de Bijbel te leggen. Daar kan een stressfactor in meegespeeld hebben. De god van Trump is onduidelijk gedefinieerd maar de afgod Mammon is nooit veraf. De Mammon is een christelijk symbool voor “het beheerst worden door geld”. Mammon komt van het Aramese woord mammona, dat geld, eigendom, winst of rijkdom betekent. Daarbij gold dat die rijkdom als een god vereerd werd. Het woord Mammon komt vier keer in de Bijbel voor. De bekendste frase is te vinden in het evangelie van Matteüs 6:24 Niemand kan twee heren dienen; want of hij zal den enen haten en den anderen liefhebben, of hij zal den enen aanhangen en den anderen verachten; gij kunt niet God dienen en den Mammon”.

Wegens de vrieskou vond de ceremonie plaats in de rotunda, de grote centrale hal van het Capitool. De eedaflegging werd vooraf gegaan door een inauguratiedienst in de St. John’s Episcopal Church in het centrum van Washington. De Episcopaalse Kerk is een gematigd protestantse anglicaans-christelijke kerk in de V.S. In dat kerkgenootschap kunnen ook vrouwen priester en bisschop worden.

Op 21 januari 2025 woonden de families Trump en Vance ook nog eens een dankdienst bij in de National Cathedral van Washington. Er kwam maar geen einde aan die religieuze overkill. Dit eindigde voor Trump wel in een anticlimax. Daar werd de dienst geleid door Mariann Edgar Budde, bisschop van het episcopaalse bisdom Washington. In haar preek richtte ze zich rechtstreeks tot de nieuwe president en riep hem op om “barmhartigheid te tonen jegens mensen in ons land die nu bang zijn”. Ze noemde daarbij specifiek de LGBTQ-gemeenschap (lesbiennes, gay of homoseksuelen, biseksuelen, transgenders), immigranten, kinderen en vluchtelingen. Hij had immers nog maar net per presidentieel decreet de grens met Mexico op slot gedaan met tot gevolg vreselijke taferelen van radeloze vrouwen en kinderen. Trump was niet te spreken over dat beroep op zijn geweten en eist dat de kritische bisschop excuses aanbiedt. Hij sprak achteraf ook over een “linkse bisschop”. Zij was voor hem duidelijk “van de verkeerde kant”.

De goddelijke tussenkomst

Al die gebeden vallen in het niet met wat de presidentskandidaat Trump overkwam op 13 juli 2024 tijdens een campagnebijeenkomst toen hij stond te speechen op een podium. Een kogel schampte het rechter oor, maar verder werd hij niet gewond. Bij deze mislukte moordaanslag in Butler (Pennsylvania) kwam een toeschouwer om het leven; de sluipschutter werd meteen doodgeschoten door agenten van de geheime dienst.

In zijn eerste speech na de moordaanslag zei Trump: “Ik had god aan mijn zijde”. Maar in zijn inauguratiespeech op 20 januari 2025 was hij nog duidelijker: god had voorkomen dat hij werd vermoord, hij werd door god uitverkoren om voor de tweede maal president te worden. Die god van de Amerikaanse christenen is wel zeer selectief, hij redde Donald Trump maar een onschuldige toeschouwer die gedood werd heeft diezelfde god niet beschermd ! Hij vond het ook niet nodig om te verhinderen dat de sluipschutter de trekker zou overhalen. Dezelfde almachtige god die ook de ovens in Auschwitz niet heeft stilgelegd. We kennen die mooie verhaaltjes ook uit andere recente situaties. Wanneer er honderd asielzoekers, in hun gammele boot, verdrinken op zee maar één wordt er gered, dan zal die verklaren dat god hem heeft gered. Meestal is de redder Allah, maar niet de verzonnen god van de witte mensen. God veroordeelt er negenennegentig tot de verdrinkingsdood maar laat er één overleven. Helaas zijn die Amerikaanse fundamentalistische christenen niet voor rede vatbaar.

De Britse filosoof Bertrand Russell schreef ooit dat religie “een restant is van de kindertijd van onze intelligentie”. Er is intellectuele luiheid bij de gelovigen dus is de kans groot dat het christelijk geloof, vroeg of eerder laat, zal geëxporteerd worden naar … de planeet Mars. Ook daar zal het kruis geplant worden. De natte droom van Donald Trump en zijn kompaan Elon Musk. Die planeet is wel onbewoond zodat er geen genocide kan plaatsvinden op de oorspronkelijke bewoners. Er zijn daar geen indianen die kunnen verjaagd worden.

Al sinds het Eerste Amendement in 1791 van de Amerikaanse Grondwet werden godsdienstvrijheid en de scheiding van kerk en staat gegarandeerd. Het is allemaal anders verlopen vooral door de Koude oorlog na W.O. II. De godsdienst maakte zich meester over de politiek als wapen tegen het goddeloze communisme. In de Amerikaanse gemeenschap spelen geloof en kerk een grote rol. Het behoren tot een kerkgenootschap is bijna een levensverzekering wegens de zwak ontwikkelde openbare sociale voorzieningen. Charismatische predikers twijfelen nooit aan de almacht van god, het is voor hen een job als een ander. Zingende en dansende gelovigen zijn een businessmodel. Wanneer je bekend bent met de levenswandel van de Amerikaanse elite besef je onmiddellijk dat het niet gaat om een vroom volk maar enkel om een soort samenbindende mythen.

Willy Dezutter

Minister Léo Collard (1902-1981) was geen vrijmetselaar. Een andere kijk op de schoolstrijd.

In 2022 verscheen in Antwerpen het boek “Wie wij waren”, een gesprek tussen politicus Herman Van Rompuy (° 1947) en journalist Rik Van Cauwelaert (° 1950). Het tweegesprek vond plaats in de bibliotheek van de Abdij van Affligem en hun dialogen, waarbij ze terugkijken op 75 jaar veranderingen in de wereld, is goed voor 303 bladzijden (1).

Het moet voor beiden geen gemakkelijke opgave geweest zijn om uit het hoofd al die feiten te herproduceren. Er is weliswaar nog een vierkoppige redactievergadering geweest (Wie wij waren, p. 6) maar dan nog is het onvermijdelijk dat er dingen over het hoofd worden gezien. We haasten ons om te zeggen dat het boek in zijn geheel verbluffend goed en eerlijk in elkaar steekt maar het blijft natuurlijk de opinie van twee personen. Men leert dan ook veel bij vanuit de interne keuken. Ze waren dikwijls zelf getuigen.

We denken aan de periode van de eerste ministers Leo Tindemans, Wilfried Martens, Jean-Luc Dehaene, allen CD&V. Zelf herinneren wij van Wilfried Martens vooral “regeren met volmachten”. Hij liet in 1982 de Belgische frank devalueren met 8,5 procent en dat na onderhandelingen “en petit comité” in Poupehan. En dan waren er in 1987 nog de harde besparingsmaatregelen (loonmatiging, bevriezing van de index). En Martens had het steeds over “licht aan het eind van de tunnel”. Maar dat bleek misleiding te zijn. Toen stond onze welvaart onder druk en nu is dat nog altijd zo. Zoals iedereen het zegt: we werden toen bestolen. Daarover wordt in het boek niet gesproken. Het belicht vooral de successen van de christendemocratie.

Een tweede hold up vond plaats onder het premierschap van Jean Luc Dehaene (1940-2014). Die voerde in 1993 een crisisbelasting in van 3% op de personenbelasting. En Dehaene zorgde met zijn volmachten voor een niet-indexatie die zes jaar zou duren. Dus twee keer geschoren. Het beste bewijs dat hun besluiten niets hebben uitgehaald is het feit dat de belastingdruk in België nog altijd torenhoog is gebleven. Voor een alleenstaande zonder kinderen met een doorsnee loon bedraagt de belastingdruk maar liefst 53 procent. Het overheidsbeslag op arbeid is nergens zo groot als in ons land. Tweeverdieners met kinderen zien 45,5 procent van hun loon afvloeien naar de belastingen, het hoogste percentage van alle OESO-landen (2).

Om van onderwerp te switchen nog een kleine opmerking over het verschil tussen spreektaal (middels bandopname) en het geschreven eindresultaat. Op p. 17 heeft Rik Van Cauwelaert het over de finale 800 meter die gelopen werd door Roger Moens op de Olympische Spelen van Rome in 1960. Hij heeft het dan over de “latere winnaar Schnell“. Dat is genoteerd op het gehoor. Het betreft hier de Nieuw-Zeelandse atleet Peter Snell (1938-2019) die in 1960 de gouden medaille op de 800 meter won ten koste van de Belgische sprinter Roger Moens (° 1930) die tweede werd en geklopt werd op de streep.

Léo Collard

In zijn boek over de geschiedenis van de vrijmetselarij “De Kinderen van Hiram” (3) vermeldt Andries Van den Abeele In het hoofdstuk “Vrijmetselarij en onderwijspolitiek” uiteraard Léo Collard maar uit alles blijkt dat hij perfect weet dat Collard geen vrijmetselaar was. De letterkundige Johan Ballegeer (1927-2006) schreef in het jaar 2000 zijn boekje “Het Oosten Brugge” over vrijmetselaarsrelicten in Brugge (4). In het Koninklijk Atheneum van Brugge – thans Atheneum Brugge Centrum genoemd – in de Sint-Clarastraat (5) bevindt zich een gedenksteen die verwijst naar de eerstesteenlegging. J. Ballegeer verwoordt dit als volgt: ” De eerste steen van dit gebouw werd gelegd op 19 februari 1955 door Br.: A. Van Acker, eerste minister in aanwezigheid van L. Collard, minister van Onderwijs en Br.: Omer Vanaudenhove, minister van Openbare Werken” (6). Ook hier wordt duidelijk gemaakt dat L. Collard geen vrijmetselaar was. De twee andere waren het wel.

In het gesprek tussen Herman Van Rompuy en Rik Van Cauwelaert wordt er gesproken over de vierde regering Achiel Van Acker , een regering van socialisten en liberalen van 23 april 1954 tot 26 juni 1958. Met het vooruitzicht op die paarse regering “ging er toch een lichte paniekgolf door de katholieke rangen“. Die regering werd door de Christelijke Volkspartij (CVP) als een bedreiging gezien. Rik Van Cauwelaert ziet in Julien Kuypers (1892-1967), de kabinetschef van minister Léo Collard , de verantwoordelijke voor het uitbreken van de schoolstrijd. Hij noemt hem “ten voeten uit een logeman”. H. Van Rompuy antwoordt daar op: “Net als Collard. In die tijd kon je geen minister van Onderwijs worden als je niet bij de loge was” (7). Zoals we intussen weten slaat hij de bal daar totaal mis.

Volgens Rik Van Cauwelaert was het op instigatie van Kuypers dat de schoolstrijd begon. Hier wordt de geschiedenis geweld aangedaan door de aanleiding te verzwijgen. Van 1950 tot 1954 was de Franstalige christendemocraat Pierre Harmel (1911-2009) minister van Openbaar Onderwijs, de eerste katholieke minister op die post in 30 jaar. Het was dus tijd voor een revanchistische politiek. Het betrof immers een homogene regering CVP-PSC. De oprichting van nieuwe rijksscholen maakte hij afhankelijk van adviezen van commissies waarin ook vertegenwoordigers van het katholiek onderwijs zitting hadden. De schoolwetten van minister Harmel uit 1952 zetten veel kwaad bloed bij de oppositie van socialisten en liberalen, de verdedigers van het Rijksonderwijs en vormden de aanleiding tot de tweede (8) schoolstrijd (9).

Harmel benoemde zomaar eventjes 110 permanente interimarissen van katholieke strekking in het Rijksonderwijs met de bedoeling het staatsonderwijs te infiltreren en later volledig bestuurlijk over te nemen. Dat moest natuurlijk gestopt worden. Bij het officieel onderwijs was de overheid de inrichtende macht.

Bij de verkiezingen van 11 april 1954 verloor de CVP haar volstrekte meerderheid. Achiel Van Acker (1898-1975) werd in 1954 eerste minister en Léo Collard (PSB/BSP) minister van Onderwijs. De kabinetschef van Collard, Julien Kuypers, was voorheen secretaris-generaal bij het ministerie van Onderwijs , en had de onderwijsproblematiek al grondig bestudeerd en werd betrokken bij de reorganisatie van de onderwijswetgeving.

Julien Kuypers was lid van de Antwerpse vrijmetselaarsloge Marnix van Sint- Aldegonde (10) maar hoefde niet te wachten op instructies van het Grootoosten van België vanuit de hoofdzetel van de obediëntie in Brussel. Ook Achiel Van Acker was een overtuigd vrijdenker en lid van de loge La Flandre (G.O.B.) in Brugge. Hij werd daar ingewijd op 29 januari 1929 en was op 27 februari 1945 adjunct-redenaar van zijn werkplaats (11). Achiel/Achille Van Acker wordt terecht beschouwd als de vader van de Sociale Zekerheid (besluitwet van 28 december 1944) (12). Een humanistisch besluit waar iedere Belg trots op kan zijn. Zijn regering in 1954 bestond uit 9 ministers van de BSP/PSB en de Liberale Partij had er 7.

De wet Collard van 1955 verminderde de subsidies van de scholen van het vrij onderwijs en voorzag in de oprichting van een groot aantal rijksscholen. De wet vormde de directe aanleiding tot de schoolstrijd tussen het katholiek onderwijs en het staatsonderwijs. De toenmalige CVP-oppositie onder leiding van Théo Lefèvre (1914-1973) en gesteund door de katholieke kerk, organiseerde massaal betogingen tegen deze wet. Dat ging toen nog gemakkelijk met een bevolking die niet ontvoogd was. De felheid van het protest was buitenproportioneel en leek meer op een schooloorlog. Een oorlog tussen vrijzinnigen en katholieken.

De stembusuitslag van 1958 stond in het teken van de Schoolkwestie. De CVP behaalde de volstrekte meerderheid in de Senaat, maar niet in de Kamer. Premier Gaston Eyskens ( 1905-1988) probeerde toen om tot een compromis te komen over het schoolprobleem. Op 20 november 1958 werd het Schoolpact afgesloten tussen katholieken, liberalen en socialisten. Het bracht een redelijke schoolvrede.

Sinds het schoolpact behoort alle onderwijs binnen de Vlaamse Gemeenschap tot één van de drie onderwijsnetten. We kunnen dat hier niet allemaal ontleden en dit projecteren op de huidige toestand anno 2023. Onderwijs-experten mogen zich daarmee bezig houden (13). Wel kunnen we stellen dat momenteel ongeveer 75 % van de middelbare scholen tot Katholiek Onderwijs Vlaanderen behoort, de grootste koepel van het vrij gesubsidieerd onderwijs. Als netwerkorganisatie van katholieke inrichtende machten wordt ze door de Belgische Bisschoppenconferentie belast met de coördinatie en de vertegenwoordiging van het katholiek onderwijs in Vlaanderen. De katholieke schoolidentiteit staat voorop in voortdurende samenwerking met de KU Leuven. De K van katholiek is extreem belangrijk voor hen. De scheiding van kerk en staat is in België nog niet gerealiseerd want dat katholieke onderwijs is een zuiver katholiek project en wordt door de staat gefinancierd.

Ook het mooie woord humanisme werd gekaapt. Het Sint-Lodewijkscollege in Brugge zegt op hun website dat ze hun inspiratie halen vanuit het christelijk humanisme. De katholieke scholen zijn ook meesterlijk in het veranderen van de naam van de school om de indruk te geven dat ze een zekere neutraliteit zouden nastreven. De mensen worden in de val gelokt. De vrije basisschool Mariawende in Sint-Kruis (Brugge) heet nu Mozaïek wat zoveel wil zeggen als: iedereen welkom ! Ook ongelovigen of andersgelovigen. Natuurlijk is er wel geen keuze: men is verplicht om katholieke godsdienst te volgen ook al is men niet gedoopt en deed men geen eerste en plechtige communie. Dat geldt uiteraard ook voor het secundair onderwijs. Maar dat vak wordt ook niet meer gegeven zoals in de tijd van de Mechelse catechismus. Ook de gescheiden leerkracht blijft nu voor de klas staan. De kameleon-politiek van het katholiek onderwijs heeft nu ook de klanten van dat onderwijs aangetast.

Individualisme en peergroup

Dat het katholiek onderwijs zo sterk staat blijkt nog steeds te maken te hebben met het vermeende elitaire karakter. Het gemeenschapsonderwijs is verplicht om alle rangen en standen toe te laten en kan zich geen uitsluiting permitteren. Arbeiderskinderen zitten daar op de schoolbanken naast verwende kinderen van hoger opgeleiden. Ook overtuigde vrijzinnigen sturen tegenwoordig hun kinderen naar het katholiek onderwijs. Zelfs wanneer ze niet gedoopt zijn en de vrijzinnige ouders, vóór hun verblijf op een niet-katholieke basisschool, kozen voor het vak niet-confessionele zedenleer. Ze vieren zelfs nog hun Lentefeest en verdwijnen dan in september naar een katholiek college. Vroeger zou men dat gewoon hypocriet gevonden hebben. Nu gebeurt dat zonder schroom en wordt dat niet meer gezien als verraad. Dat het vrijzinnig humanisme niet alleen een levensbeschouwing is maar ook een levenshouding, wordt op slag onbelangrijk.

Vasthouden aan een principiële levensovertuiging wordt beschouwd als iets dat niet meer van deze tijd is. Antiklerikaal zijn is ouderwets en totaal voorbijgestreefd. Er is immers de scherpe daling van het misbezoek op zondag en de daling van de priesterroepingen. Nog ongeveer vijf procent van de Belgische bevolking gaat elke zondag naar de mis maar de Heilige Jozef blijft wel nog altijd de beschermheilige van België. De secularisering (verwereldlijking/ontkerkelijking) is een feit en katholieke instellingen begonnen te vervellen. De ontzuiling werd ingezet. We hebben gewonnen, waarover maken we ons nog druk ! In 2006 werd het Vlaams Verbond van Katholieke Scouts en Meisjesgidsen (VVKSM) gewoon Scouts en Gidsen Vlaanderen. Ook daar is iedereen welkom. Het is maar één voorbeeld.

Wat is eigenlijk de oorzaak van deze evolutie ? Een kind van 12 jaar is tegenwoordig thuis de baas en de ouders scharen zich volledig achter de doelstellingen en verlangens van het kind. Op zich is dat een positieve ontwikkeling: individualisering en emancipatie. De druk van de samenleving neemt daardoor af. De rechten van het individu worden boven die van de gemeenschap geplaatst. Onafhankelijkheid staat centraal.

Het is dus een filosofisch probleem geworden: autoriteit vanuit een bepaalde maatschappelijke positie wordt niet meer erkend. Het kind behoort tot een peergroup (vriendenkring) van andere kinderen van dezelfde leeftijd, status en belangstelling en ontwikkelen gemeenschappelijke gedragscodes. Ze worden gesocialiseerd binnen een gesloten peergroup, bijvoorbeeld van een sportclub waarbij gelijkgestemde ouders de doelstellingen overnemen.

Het gezin behoort dan ook tot die primaire groep. Het individu identificeert zich met de sportclub en heel het gezin neemt die identiteit over. Die groep geeft een gevoel van bescherming en geborgenheid en wanneer het sportteam wint is er grote vreugde en geluk. Wanneer die teamleden zich inschrijven in de katholieke secundaire school en je blijft alleen achter omdat je om ideologische redenen geacht wordt om naar het gemeenschapsonderwijs te gaan ontstaat er verdriet omwille van het verlies van je vriendinnen en vrienden. Wanneer je, als vader en moeder, in de groep van de ouders dan meedeelt dat jouw Jan of Mieke naar de Middenschool gaat en niet naar het College valt er een diepe stilte omdat ze hun misprijzen niet kunnen wegsteken.

Niet elke sportclub is natuurlijk even hard onderhevig aan de druk van de omgeving. Dit geldt vooral voor de sporten waarbij de kinderen uit de meer dan gemiddeld rijke gezinnen komen (hockey, tennis, golf en paardrijden).

De “upper middle class” kijkt met een heel andere mentaliteit naar het voortgezet onderwijs dan de bescheiden maar hardwerkende loontrekkende. Hier blijft de sociale segregatie een rol spelen ook al zal men zich haasten om dat te ontkennen. Nochtans is segregatie in het onderwijs nog altijd het grootste obstakel voor gelijke kansen voor leerlingen uit kwetsbare milieus en van leerlingen met een migratieachtergrond. De ouders, die beslissen in naam van het minderjarig kind, hebben altijd vrije schoolkeuze (Belgische grondwet artikel 24). Het is wel kiezen tussen vrij onderwijs (confessioneel onderwijs) en officieel onderwijs. Volgens het Belgisch familierecht moeten alle beslissingen door beide ouders samen zijn genomen. In alle gevallen moet je akkoord gaan met het pedagogisch project maar over de kwaliteitsnormen hoef je je geen zorgen te maken.

Alle erkende Nederlandstalige basis-en secundaire scholen voldoen aan de kwaliteitsnomen van het Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. Alle scholen worden door de onderwijsinspectie onderzocht en doorgelicht. Die doorlichtingsverslagen kan je gewoon opvragen (14). Aan de kwaliteit van het onderwijs in de verschillende netten kan het niet liggen. Om een school te kiezen blijven er dan nog enkele andere criteria over: het pedagogisch project, ligt de school in de buurt, de voor-en naschoolse opvang, warme maaltijden, enz. En zeker niet te vergeten: de fietsveiligheid. In een recente bevraging gaf 6 op de 10 ouders aan dat ze fietsen naar school onveilig vinden. Daar hebben ze zeker een punt.

We voegen daar ook nog de sociale cohesie aan toe. Dat is een minder sympathiek aspect maar klassentegenstellingen blijven wel de realiteit. De tegenstellingen tussen de verschillende maatschappelijke klassen, het standsverschil, is alom tegenwoordig. Het werkt door op school en de woonomgeving en later bij de huwelijkskeuze. Het geluk van het kind dat zelf kiest blijft daardoor altijd beperkt. Maar tegenwoordig is dat niet meer zoveel het geval als in de tijd dat men dreigde om het kind te onterven. Op de leeftijd van 18 jaar is men wettelijk volwassen en verandert de ouderlijke macht.

Nochtans zou ik hier veel voorbeelden kunnen geven die nu als woke gepercipieerd worden. Zelf mogen kiezen voor je eigen geluk is een mooie nieuwe verworvenheid. Maar geluk is niet maakbaar. Dat neemt niet weg dat men jongeren volledig moet vrijlaten om hun eigen weg te kiezen. Wees blij met die toegenomen mondigheid maar weet dan dat men in een loyaliteitsconflict is terecht gekomen. De loyauteit of loyaliteit is een kernwaarde, een morele verbintenis die je aangaat wanneer je voor een organisatie werkt of lid bent van een humanistische levensbeschouwelijke vereniging. Je sluit geen compromissen onder groepsdruk. De loyaliteit kan natuurlijk ook geschonden worden. In feite is het een ethisch probleem maar in de praktijk gaat men er aan voorbij alsof men van schoenen verwisseld. We zagen dat reeds vroeger bij de overlopers in de politiek. Een kind moet ook loyaal zijn aan de ouders. Vertel gewoon aan je kinderen waar je zelf voor staat zodat ze de inschikkelijkheid van hun ouders beter weten te waarderen.

Willy Dezutter

1 Herman Van Rompuy en Rik Van Cauwelaert, Wie wij waren. Een gesprek. Davidsfonds/Standaarduitgeverij, Antwerpen, 2020

2 Nieuwsblad.be 25.4.2023.

3 Andries Van den Abeele, De kinderen van Hiram. Vrijmetselaars en Vrijmetselarij. Roularta Books, Brussel, 1991, 319 pp. Idem, De kinderen van Hiram. Vrijmetselaars en Vrijmetselarij. Roularta Books, Brussel, 2011, 405 pp. Over de vrijmetselarij bestaat nog altijd grote onwetendheid. Het beperkt zich tot stereotypen en onjuistheden. Ik citeer hier Andries Van den Abeele (editie, 2011, p. 203): “Zelfs in gecultiveerde kringen wordt veel kletspraat over de vrijmetselarij voor waar aangenomen“.

4 Johan Ballegeer, Het Oosten Brugge. Tempeliers-, compagnons- en vrijmetselaarsrelicten in Brugge. Brugge, 2000, 84 pp.

5 In 1850 vestigde het Atheneum zich aan de Verversdijk. In 1955 verhuisde het Koninklijk Atheneum naar de Sint-Clarastraat.

6 J. Ballegeer, Het Oosten Brugge, p. 12.

7 H. Van Rompuy en R. Van Cauwelaert, Wie wij waren, p. 12-13.

8 De eerste schoolstrijd was in 1878-1884. De liberale regering van Hubert Frère-Orban richtte in 1878 een Ministerie van Openbaar Onderwijs op en stemde op 10 juli 1879 de tweede organieke wet op het lager onderwijs (Wet Van Humbeeck). De Katholieke Kerk, de katholieke politici en het katholiek onderwijs reageerden bijzonder hevig. Zie: Jeffrey Tyssens, Om de schone ziel van ’t kind. Het onderwijsconflict als een breuklijn in de Belgische politiek. Gent, 1998.

9 Luc Huysse, De gewapende vrede. Politiek in België na 1945. Leuven, 1980. Hoofdstuk 3, 1950-1960 Eerst schoolstrijd dan godsvrede, p. 31-44.

10 De Nederlandstalige loge Marnix van Sint-Aldegonde (gesticht in 1889) in Antwerpen werd in 1959 stichtend lid van de nieuwe obediëntie Grootloge van België (GLB).

11 Willy Dezutter, De leden van de loge La Flandre in 1940. Een sociologische benadering. In: Biekorf, (116), 2016,3, pp. 308-335, vooral p. 323. Sinds deze publicatie verschijnen er overal in Brugge artikels over Achiel Van Acker en andere leden van La Flandre met de juiste data van toetreding maar altijd zonder verwijzing naar de wetenschappelijke bronpublicatie in Biekorf, 2016. Ze doen of ze dat zelf hebben gevonden en op den duur worden ze inderdaad zelf de bron doordat anderen weer naar hen verwijzen, enz. Om deze letterdieven te ontmoedigen zullen we vanaf nu niet meer in “open sources” over dit onderwerp publiceren. We doen nog liever onze geheimen mee in het graf.

12 Pierre Vandervorst, Achille Van Acker, peetvader van de sociale zekerheid, in: Belgisch tijdschrift voor sociale zekerheid, 4^e trimester, 2014, pp. 391-419.

13 Jan De Maeyer en Paul Wynants (red.), Katholiek onderwijs in België. Identiteiten en evolutie, 19^de-21^ste eeuw. Antwerpen, 2016.

14 onderwijs.vlaanderen.be

“God vond het allicht nog niet het moment”

Over calamiteiten en apathische goden

De pastoor (55 jaar) van de Sint-Jozefsparochie in Dudzele (Brugge) kreeg op 1 november (Allerheiligen !) 2022 een hartstilstand en verklaarde vier maanden later bij zijn heroptreden: (1) “God vond het allicht nog niet het moment”.

Wat is dat toch met die zelfingenomenheid en eigendunk van al die mensen ? Wanneer er een boot zinkt met honderd asielzoekers en één wordt gered, denkt die gelukkige dat dit te danken is aan de tussenkomst van Allah. Allah laat 99 onschuldige gelukzoekers verdrinken maar redt er één ! Maar ook de god van de Christenen houdt er dezelfde opvattingen op na, al of niet met de hulp van een beschermengel, de engelbewaarder.

Aardbeving

Op 6 februari 2023 vond een ongekende zware aardbeving plaats in delen van Zuid-Turkije en Noord-Syrië. Een natuurramp met 50.000 doden, 44.000 in Turkije en 6000 in Syrië. Vond god het toen het meest geschikte moment om al die mensen te laten omkomen ? Was het een straf van god ? Zo dachten verschillende overlevenden er zelf over anno 2023 zoals in 1755 met de aardbeving in Lissabon.

Er is nog een lange strijd te gaan bij de bestrijding van het irrationele gedrag van mensen. Is er een verschil tussen de god van de christenen en die van de moslims ? De vraag stellen is ze beantwoorden. Er is inderdaad een verschil. De god van de christenen bestaat uit drie personen. Die “Heilige Drie-Eenheid” of “Drievuldigheid” bestaat uit “de Vader”, “de Zoon” (Jezus Christus) en de “Heilige Geest”. Het is een staaltje van krampachtige theologie waar niemand bij stil staat. Mocht men dit wel doen zou elk weldenkend mens onmiddellijk afstand nemen van die vergezochte constructie en per direct kerkverlater worden.

Bij Allah is het veel helderder. Hij is God en daarmee uit. Vele dagen na de aardbeving werden er nog een aantal mensen levend van onder het puin gehaald. Dat waren de zogenaamde mirakelreddingen. Alsof er ook hier sprake zou zijn van een goddelijke tussenkomst ! Ze werden gewoon gered dank zij de grote inzet van de hulpverleners en hun speurhonden. In Hatay (Turkije) werd er 23 dagen na de ramp nog een hond, een husky, levend van onder het puin gehaald. Allah heeft dus ook sympathie voor dieren.

Een aardbeving (of een andere natuurramp zoals een overstroming , een tornado, enz.) wordt doorgaans niet aangekondigd door waarzeggers. Er bestaan geen Hogere Machten en een tornado neemt geen bocht wanneer er een kerkgebouw in het vizier komt. Hij maakt in de VS ook geen onderscheid tussen katholieke en protestantse kerken. Hij vervolgt gewoon zijn verwoestende weg. Een seismoloog (aardbevingsdeskundige) kan misschien aan de hand van seismogrammen iets voorspellen maar ook dan is het dikwijls al te laat om een waarschuwing te laten uitgaan. Het antwoord op de vraag of men aardbevingen kan voorspellen is eigenlijk gewoon “neen” (3).

Ook de treinen naar het uitroeiingskamp Auschwitz werden tijdens de Tweede Wereldoorlog niet gestopt door de god van het Oude Testament. Wanneer hij daar al faalde en apathisch bleef kon hij zich altijd nog bedenken en de ovens stilleggen. Vroeger liet men een barende vrouw sterven in het kinderbed om het kind te kunnen redden. Een kind dat onmiddellijk de nooddoop kreeg toegediend want het zieltje moest gered worden. Men doopte zelfs met een zogenaamde doopspuit (2) in de baarmoeder, een doop “in uterus”. Een waanzinnige obsessie van de rooms-katholieke kerk. Alleen de vooruitgang van de geneeskunde heeft gezorgd voor een betere levenskwaliteit en levensverlenging. Dat is niet aangestuurd door een opperwezen maar maakt deel uit van de algemene vooruitgang. Vooruitgang in de wetenschap (handhygiëne en ontsmetten van instrumenten !) en vooruitgang in de bestrijding van het bijgeloof. Helaas houden beiden geen gelijke tred en blijft er een irrationele behoefte aan ongezonde spiritualiteit. Een spiritualiteit die geen verbinding maakt met de bovennatuur maar alleen nuttig kan zijn om zelf bedaarder door het leven te gaan. En dat willen we niemand afpakken. Troost en kracht als zelfsuggestie ook al wordt je kind van drie jaar overreden door een vrachtwagen. In het hier en nu kan een beetje meditatie soms helpen maar om het onbestaande hiernamaals te bereiken heeft het geen enkel nut. Enkel opportunisten krijgen dit verlangen niet gestild.

De aardbeving van Lissabon (1755)

De zware aardbeving van Lissabon vond plaats op 1 november (Allerheiligen !) 1755. Er waren tienduizenden doden (4). Geologen hebben jaren later gesproken over een aardbeving (+ tsunami en brand) van 9 op de schaal van Richter. Op het moment van de ramp zaten de kerken vol met gelovigen en omdat de kerkgewelven instortten was het dodental onder de kerkgangers zeer hoog.

Veel filosofen, zowel toen als nu, stelden de vraag naar de rechtvaardiging van god. Die kwaadheid van god viel moeilijk uit te leggen temeer omdat Portugal een devoot katholiek land was en men dat geloof had voortgeplant in de koloniën. De Franse verlichtingsfilosoof Voltaire (1694-1778) nam een kritische houding aan en de Duitse verlichtingsfilosoof Immanuel Kant (1724-1804) verklaarde die aardbeving vanuit natuurlijke in plaats van bovennatuurlijke oorzaken. Hij stond daarmee aan de wieg van de seismologie. Het lijden in de wereld kan niet op een serieuze manier verklaard worden. Die theodicee is een hinderpaal voor alle godsdiensten. Een god die zowel volmaakt goed is en almachtig kan het lijden in de wereld niet toelaten tenzij hij ongevoelig is. Op zo’n god zit niemand te wachten. “Hier boven” is er alleen maar kosmisch stof. Die stofdeeltjes of micrometeorieten zijn soms minder dan een zandkorrel groot. In geloofszaken zijn de wetten van de fysica niet van kracht. Geloof is angst omzetten in hoop. Het hiernamaals is en blijft een illusie.

Willy Dezutter

1 Brugsch Handelsblad, 2 maart 2023.

2 Dat was een kleine tinnen klisteerspuit die voor dit doel werd gebruikt.

3 TimTrachet, Skeptisch nieuws. Nederlander “voorspelde” zware aardbeving, in: Skepp. Wetenschappelijk verantwoord magazine, jg. 22, lentenummer, 2023, p. 26.

4 Robert Verhoogt, Op reis door de aarde. Onder de grond in de negentiende eeuw. Amsterdam, 2020. Handelt o.a. over de aardbeving van Lissabon (1755) en die van San Francisco in 1906.

Het denken mag zich nooit onderwerpen

In 1988 werd door de Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw (UVV, Brand Whitlocklaan 50, 1200 Brussel) een affiche verspreid met de bekende tekst “Het denken mag zich nooit onderwerpen” van de Franse wiskundige en wetenschapsfilosoof Henri Poincaré (1854-1912).

Het werd ondertekend met Poincaré, zonder de voornaam Henri. Deze versie, eveneens met de ondertekening Poincaré werd nadien in een oplage van 300 exemplaren uitgegeven in zeefdruk (afm. 52 cm h. x br. 66 cm) door de Gentse kunstenaar Balder. Natuurlijk is de oorspronkelijke tekst in het Frans maar één van de beste vertalingen in het Nederlands luidt als volgt:

Het denken mag zich nooit onderwerpen

noch aan een dogma

noch aan een partij

noch aan een hartstocht

noch aan een belang

noch aan een vooroordeel

noch aan om het even wat

maar uitsluitend aan de feiten zelf

want zich onderwerpen betekent

het einde van alle denken

De oorspronkelijke Franse tekst van Henri Poincaré komt uit zijn boek “Science et méthode” uit 1908. Ter vergelijking geven wij hieronder de tekst weer in lopende vorm:

La pensée ne doit jamais se soumettre, ni à un dogme, ni à un parti, ni à une passion, ni à quoi que ce soit, si ce n’est aux faits eux-mêmes, parce que, pour elle, se soumettre, ce serait cesser d’ être.

Kunstenaar Balder, pseudoniem van Boudewijn Van Hoecke (° Gent, 10.12.1945 – + Landegem 20.7.2014) hield zich voor de woordschikking (zie afbeelding) aan de affiche van UVV. De twee kolommen zijn oud-Egyptische lotuszuilen. Voor een vrijdenker is deze artistieke uitbeelding niet vreemd te noemen. Hij signeerde rechts onderaan. Net zoals bij het UVV-voorbeeld verwijst hij naar de naam Poincaré.

In beide gevallen had men mogen benadrukken dat het Henri Poincaré betreft, één van de grootste geleerden van zijn tijd. Zijn tekst omschrijft zeer goed het begrip “vrij onderzoek” (in het Frans libre examen). Het vrije onderzoek is een vorm van wetenschapsbeoefening zonder vooroordelen, zonder een beroep te doen op autoriteit, een dogma of een geloof. De Vrije Universiteit Brussel (VUB) onderschrijft deze principes en in het particuliere leven is de Poincaré een richtlijn geworden binnen het vrijzinnig humanisme.

Willy Dezutter

Het kwaad treft ook goede mensen

De Amerikaanse basketballegende Kobe Bryant (1978-2020) kwam om het leven bij een helikoptercrash op 26 januari 2020. Het toestel stortte neer op een heuvel in Calabassas, ten noordwesten van Los Angeles. In de helikopter zaten naast vader Kobe ook zijn 13-jarige dochter en nog zeven andere mensen die allemaal omkwamen.

Kobe Bryant was katholiek opgevoed en de familie ging ter kerke in de Our Lady Queen of Angels. Volgens de New York Times ging Kobe vlak voor het vertrek van de helikopter nog bidden in die kerk (1). We weten intussen dat het niet mocht baten. Amerikaans wetenschappelijk onderzoek heeft immers al lang uitgewezen dat bidden niet helpt (2). God (om het even wat men hieronder wilt verstaan) gaf aan de mensheid de vrijheid om te martelen en te doden. Het is nu eenmaal zo en niet anders.

Anderen stellen dan weer meer vertrouwen in de H. Maagd Maria. Zij is een belangrijke middelares tussen de mensen en god maar een reis naar de Franse Pyreneeën blijft vol gevaar. Regelmatig verongelukken er autobussen met pelgrims op weg naar Lourdes. Enkele jaren geleden kwam er een Vlaamse bedevaarder om het leven toen hij onder een trein terecht kwam bij het uitladen van de rolstoelen van Lourdespelgrims.

Het onsterfelijkheidsgeloof zou kunnen ontsproten zijn uit de morele nood van mensen die vinden dat het goede niet altijd wordt beloond en het kwade niet altijd gestraft (3). Eén ding is zeker: goed of slecht, dood gaan we allemaal. We weten natuurlijk niet wat de Voorzienigheid voor ieder van ons in petto heeft. Daarom is het beste recept om te genieten van het leven. Je hoeft geen groot filosoof te zijn om dat te verkondigen. Deze wijsheid is zesduizend jaar oud en komt uit het boek Prediker. Daar lezen we ook : “De mensen die offers aan God brengen overkomt hetzelfde als de mensen die geen offers brengen” (Prediker, 9:2). In het boek Prediker staat ook dat de slimste mensen niet altijd rijk worden. Het leven valt dus niet te begrijpen en het is dan ook beter om je niet vast te klampen aan de sprookjes van de godsdiensten: er is geen leven na de dood.

Het terugzien van je geliefden in een hemels paradijs is zo’n sprookje. Een god die dat belooft kan niet bestaan. Het boek Prediker maakt deel uit van het Oude Testament en behoort tot de wijsheidsliteratuur. Het kan geplaatst worden in de vierde eeuw voor onze jaartelling. De wijsheidsleraar die het schreef (herinner het bekende “ijdelheid der ijdelheden”) is zeer verteerbaar voor niet-gelovigen. Ik schat hem veel hoger in dan de optelsom van alle parabels van die andere, meer bekende prediker, Jezus Christus. Natuurlijk raadt Prediker aan om naar God te luisteren (hoe gaat dat in zijn werk ?) maar aangezien alle dingen ook lukken zonder die genade, zien we het nut daarvan niet in.

Eén ding is zeker (en dat staat niet in Prediker): hoe ouder men wordt hoe groter de kans om kanker te krijgen. Ook nu zal bidden weer niet helpen. Wat wel helpt: gezonde voeding, blijven bewegen en proberen zen (4) te blijven ! En natuurlijk vertrouwen stellen in de medische vooruitgang.

Willy Dezutter

1 Integraal overgenomen door De Morgen 13.2.2020.

2 Johan Braeckman en Maarten Boudry, De ongelovige Thomas heeft een punt. Een handleiding voor kritisch denken. Antwerpen, 2012, p. 213-219 over wetenschappelijke studies over bidden.

3 Johan Braeckman en Dirk Verhofstadt (red.), Etienne Vermeersch. Nagelaten Geschriften, Antwerpen-Amsterdam, 2019, p. 282.

4 Zittend mediteren (in kleermakerszit/ lotushouding) kan zeer pijnlijk zijn wanneer men daarin niet geoefend is. Wij bevelen de loop-meditatie aan, maar dan wel de trage wandelversie.

Hippocrates en Jezus Christus

In de oudheid dacht men dat de ziekte epilepsie te maken had met de goden, die iemand met de vallende ziekte stevig dooreen schudden nadat ze hem betrapten op een goddeloze daad. Hippocrates (ca. 460-377 v.o.t.), de Griekse vader van de geneeskunde, ontdekte dat het een lichamelijk fenomeen was en dus geen straf. Eeuwen later zal Jezus Christus (actief omstreeks het jaar 30 na het begin van de jaartelling) heel wat genezingen verrichten o.m. van een jongen die aan vallende ziekte leed en bezeten was (Math. 17:15-20, Marcus 9:17-18, Lucas 9:38-42). In het Nieuwe Testament wordt er geen onderscheid gemaakt tussen bezetenheid en ziekte. Zieken worden bezetenen genoemd en bezetenen heten zieken. Ook Jezus beschouwde ziekte niet als straf. Dat wordt algemeen als progressief aanzien maar kent in Hippocrates een illustere voorganger!

Van de artseneed bestaan thans verschillende versies die ver afstaan van de oerversie (Oudgrieks) van Hippocrates (1). Er zijn ook verschillende interpretaties o.a. met betrekking tot de zelfdoding. De Grieken en Romeinen gunden de patiënt het zelfbeschikkingsrecht over de eigen dood. De eed markeert thans veeleer het beëindigen van de universitaire artsenopleiding maar heeft op zich geen juridische betekenis. Tot slot is het wellicht onnodig om nog eens te onderstrepen dat de genezingswonderen altijd betrekking hebben op psychosomatische ziekten. De Almachtige kan wel geen ontbrekende en afgeschoten ledematen laten aangroeien. Ook niet na hevig bidden aan de grot van Lourdes. Zo’n demonstratie van onmacht creëert natuurlijk geen sympathie voor het christelijk geloof.

Voetbal

Mirakels gebeuren tegenwoordig enkel nog in het topvoetbal. Daar zwelgen altijd een aantal spelers, voetbalmiljonairs, in stuitend bijgeloof. Met de bal aan de voet wijzen ze met de vingertjes naar boven. Het wonder gebeurt dan alleen nog in de laatste seconde van de verlengingen en de toegevoegde tijd. Dat is dan een mirakel dat de ene helft van de supporters gelukkig maakt en de andere helft ongelukkig. Het arbitraire mirakel der uitverkorenen en verdoemden technisch ondersteund door de videoscheidsrechter (de VAR). Het nieuwe Alziend oog van de goddelijke voorzienigheid. God is kennelijk alleen handelend aanwezig wanneer er doelpunten moeten gemaakt worden. In alle andere gevallen heeft hij zich van de wereld afgekeerd. En hij weet zijn prioriteiten te stellen: onschuldige kinderen laat hij verdrinken in de Middellandse Zee. Soms met honderd tegelijk maar ééntje wordt er dan gered. Die had een engeltje op z’n schouder zitten (!). Dat is geen mirakel maar willekeur.

Op een onzichtbare en gevoelloze god zit niemand te wachten. Door de Turkijedeal (afgesloten op 18 maart 2016) is de instroom van vluchtelingen en het aantal verdrinkingen sterk teruggelopen. De illegale migratie van Turkije naar Griekenland is sterk teruggedrongen in ruil voor 3 miljard euro aan financiële steun aan Turkije. Volwassenen en kinderen zitten nu in slechte omstandigheden in vluchtelingenkampen op de Griekse eilanden. Alles wat wij doen is mensenwerk. De wereld wordt niet geregeerd door een buitenaards wezen. “De roeping van den mens is mens te zijn”(tekst op het grafmonument van Multatuli).

Willy Dezutter

1 K. Rohaert, Over Hippocrates. https://www.ordomedic.be en http://nl.wikipedia.org s. v Eed van Hippocrates .

De muziek als glijmiddel voor geloof

De Britse auteur Karen Armstrong, schrijfster van het boek Een geschiedenis van God (1), wijst in een gesprek met Rik Torfs (2) op de verloren gegane band tussen religie en beleving. De reformatie heeft in de 16^deeeuw veel van de liturgie overboord gegooid en zich vooral geconcentreerd op het woord, de Schrift. Maar, zo stelt ze, een religie zonder rituelen is geen religie meer.

Dat is zonder meer waar. De aantrekkingskracht van de oosterse Kerken schuilt vooral in de liturgische gezangen, de rijke liturgische gewaden en veel wierook. Sommige mensen geraken daar zodanig door in extase dat ze iconen beginnen te kussen. Dat extravagante kennen we ook bij de gospeldiensten en de gebedsgenezing. Karen Armstrong wijst ook op de muzikale en religieuze waarde van de Gregoriaanse gezangen. De gregoriaanse muziek is de muziek die eigen is aan de Romeinse liturgie in de Katholieke Kerk. Die liturgische gezangen vallen op door de vrije ritmiek en de stijgende en dalende melodie. Die eenstemmige vocale muziek, uitgevoerd door een koor, weet gelovigen maar ook ongelovigen te beroeren. Denken we maar aan het Dies Irae uit de dodenmis. Door de liturgische bepalingen van het Tweede Vaticaans Concilie werd het formeel uit de rooms-katholieke dodenmis geschrapt. De toorn van god op het einde der tijden werd weggepoetst. We kennen het Dies Irae natuurlijk wel nog uit het Requiem in d-klein, KV626 uit 1791 van Wolfgang Amadeus Mozart.

Een herinvoering van de Latijnse liturgie (dat maakt het mysterie groter !) zal echter geen massa’s meer doen terugkeren naar de kerk. Dat heeft men in de jaren zestig van de 20^steeeuw al geprobeerd met de zogenaamde beatmissen, toen men aansluiting zocht bij de moderniteit, maar dat was ook maar van korte duur. De jeugd werd er niet door aangesproken. De ontkerkelijking is een feit en de verstandige mensen zijn ongelovig geworden en de opportunisten bekeerden zich tot een strikt persoonlijk ietsisme (3). Verstandige burgers doen liever iets uit liefde voor de medemens dan uit liefde voor een onzichtbare en machteloze, want onbestaande god. Er is geen hoop, noch op een verrijzenis noch op een hiernamaals. Karen Armstrong zegt het zo: “Ik verwacht niet dat ik na mijn dood plotseling iemand terug zal zien. It looks too much like an awful school reunion”. Het zou toch echt wel moeten lukken dat werkelijk gebeurt wat we diep van binnen verlangen: voortbestaan na de dood en de mensen van wie wij houden terugzien. Een god die dat belooft kan niet bestaan. Wat is dan de zin van het leven ? Dat is het leven zelf. Wie het niet aan kan, wijkt uit naar de fictie.

Maar we willen niemand zijn troost afpakken. Dat religie troostend kan werken, wil niet zeggen dat religie ook waar is (Richard Dawkins). In een recensie over zijn pas verschenen boek wordt aan de Vlaamse schrijver Yves Petry gevraagd of hij gelovig is. Daarop antwoordt hij o.m. “Toen ik later klassieke muziek ontdekte, maakte religieuze muziek zoals The Messiah van Händel, de Mattheuspassie van Bach of het Stabat Mater van Pergolesi veel indruk op me. Ik kan ook zelf wel enkele gregoriaanse hymnes zingen. Maar echt dogmatisme is in mijn ogen niet de ware vorm van religie. Ik ben meer een aanhanger van het ietsisme, waar Etienne Vermeersch zo’n hekel aan had” (4). De filosoof Etienne Vermeersch (1934-2019), een atheïst, was ook een groot muziekkenner en luisterde veel naar de uitvoeringen van de Mattheuspassie van J.S. Bach. Hij wees er dan ook op dat het perfect mogelijk is om als atheïst ontroerd te worden door muziek waarin een religieuze boodschap zit (5). Hij noemt het “voor mij ongeveer de allermooiste muziek die er bestaat”. Niet onbelangrijk is dat hij zegt “voor mij” want wanneer duizend mensen naar de Mattheuspassie luisteren horen we allemaal hetzelfde, maar iedereen ervaart het op een enigszins verschillende wijze (6). Dit hangt af van verschillende factoren. Muziek beluisteren is zoals kijken naar kunst. Men moet dat leren.

Johann Sebastian Bach (1685-1750) was een Duitse barokcomponist. De Matthäus-Passion (BWV 244), is het lijdens- en sterfverhaal van Jezus Christus. De katholieken, die een uitvoering bijwonen, staan er niet meer bij stil dat dit oratorium werd gecomponeerd voor de Thomaskirche in Leipzig waar Bach cantor was van 1723-1750. Het is dus Lutherse kerkmuziek. Dit verklaart waarom de uitvoeringen van de Matthäus-Passion zo populair zijn in Nederland. Mocht Bach het katholicisme beleden hebben, was hij daar nooit aan bod gekomen. Zelf hebben we meer dan 25 jaar naeen op Palmzondag de gerenommeerde uitvoering van de Mattheuspassie bijgewoond in de Sint-Baafskerk in Aardenburg (Zeeland) (7). Daarbij rekenen we ook de uitvoeringen van dirigent Piet van Egmond (1912-1982). Zijn gloedvolle interpretatie werkte doelbewust op het gemoed. Dat beantwoordde volledig aan de doelstellingen van Bach zelf. Die schreef over zijn muziek dat er twee doelen waren: het moest tot Gods eer en tot zielsverrukking leiden. “Zur Ehre Gottes und zur Ergötzung des Gemüths”. De mystieke kracht van de religieuze muziek is het glijmiddel van het geloof. De Roemeens-Franse filosoof Emil Cioran (1911-1995) kon dan ook beweren: “God heeft veel te danken aan Johann Sebastian Bach”. Muziek beïnvloedt nu eenmaal de stemming.

De muziektherapie is in feite een vorm van psychotherapie die wordt gebruikt voor de behandeling van psychische problemen. Per slot van rekening is het geloof iets dat er van kindsbeen ingepompt wordt en door religieuze muziek kan die hersenspoeling op latere leeftijd nog geactiveerd worden. Eigenlijk zou er beter gedragstherapie toegepast worden om van die neurose verlost te worden. Dat is zo gek nog niet. Angst en onzekerheid zijn nu eenmaal vaste bestanddelen bij elk geloof. De Britse auteur Richard Dawkins wijdde in zijn boek “The God Delusion” een heel hoofdstuk aan de indoctrinatie tijdens de kinderjaren (8), de leeftijd waarop kinderen zeer ontvankelijk zijn voor allerlei bovennatuurlijke verhalen op gezag van de ouders en andere opvoeders. De verhaaltjes over Sinterklaas worden op zeker moment opgeborgen maar de onzin over religie wordt nooit meer herroepen. Het misbruik van het lichtgelovige kind en zijn kinderhersenen. De Duitse filosoof Arthur Schopenhauer (1788-1860) vestigde daar reeds de aandacht op in zijn essay “Over godsdienst” uit 1851. Aan de dogma’s die ze ingestampt kregen mocht nooit meer getwijfeld worden (9). Het boek werd in het Nederlands vertaald onder de veelzeggende titel “Het nut van vrome leugens. Over godsdienst” (10).

Psychologie en religie

Religie wordt wel eens verklaard vanuit het onderzoeksveld van de evolutionaire psychologie. Daarvoor verwijzen we naar Richard Dawkins (11) wiens werk we hier niet gaan overdoen. De psychologie is de studie van het menselijk gedrag. Wat motiveert mensen en wat zijn hun emoties ? Belangrijk hierbij is de persoonlijkheidspsychologie. Zolang de persoonlijkheid nog niet stabiel is, zoals bij jonge kinderen, kan men nog veel kneden. Het religieuze gevoel moet aangeleerd worden. Dat is ook de reden waarom er enkel een priesterroeping kan voortkomen binnen een familiaal godsdienstig milieu. De biotoop moet juist zitten, thuis en op school. Het gaat om godsdienstige ontwikkeling en beleving. Vanaf het moment dat men zelf begint na te denken kan daarin verandering komen (12). De Duitse theoloog Eugen Drewermann (°1940) besloot op zijn 65^steverjaardag zijn lidmaatschap van de katholieke kerk op te zeggen. Hij pleit er voor om de letterlijke en historiserende lezing van de Bijbel los te laten. Hij ziet god (na bestudering van de natuurwetenschappen, biologie en neurologie) als “psychologische werkelijkheid in de diepste lagen van onze persoonlijkheid” (13). Met die psychische realiteit zitten we bij de psychoanalyse maar dat is wel de wereld van onbewuste wensen en daarmee samenhangende fantasieën. Wanneer men daarin meegaat (14) kan het kloppen: god is dan een psychische fantasie.

Willy Dezutter

1 Karen Armstrong, Een geschiedenis van God. Uitgeverij Ambo/Anthos, Amsterdam, 2003.

2 Rik Torfs, Gesprekken over spiritualiteit, in: Knack, 49 (2019), 7, p. 64-69.

3 Het “ietsisme” is een term uit de jaren negentig van de vorige eeuw en slaat op het idee dat er “toch iets moet zijn”. Veel mensen hebben het er moeilijk mee om te aanvaarden dat het na de dood afgelopen is. Men gelooft niet echt meer maar om opportunistische redenen wil men daar nog geen afstand van doen. Men is nog niet helemaal losgekomen van de religieuze indoctrinatie. Het romantisch verlangen is gebleven.

4 Peter Casteels, De pessimistische sociaal democraat in Yves Petry, in: Knack, 49 (2019), 8, p. 92-95.

5 Dirk Verhofstadt, In gesprek met Etienne Vermeersch. Een zoektocht naar waarheid. Uitgeverij Houtekiet, Antwerpen-Utrecht, 2011, p. 404-406.

6 Dirk Verhofstadt, idem, p. 401.

7 Zo’n uitvoering is ook een society gebeuren voor de elite van Zeeland. Het wordt gevolgd door een receptie voor genodigden die dan gezelschap zoeken om in een restaurant te dineren. We bewaren er goede herinneringen aan. Wir setzen uns mit Tränen nieder.

8 Richard Dawkins, God als misvatting (vert. van The God Delusion), Amsterdam, 2006, p. 333-366. “Delusion” betekent eigenlijk waan maar de Nederlandse uitgever koos voor een zachtere vertaling. Katholieken mogen altijd nog uitgedaagd worden maar het protestantse volksdeel kan men beter ontzien. Er wonen nochtans genoeg godsdienstwaanzinnigen in de Nederlandse biblebelt maar die weigeren antigodsdienstige literatuur te lezen. Daarom veranderen ze ook nooit van standpunt. De Ark van Noah is nog niet uit de vaart genomen.

9 Paul Cliteur, Arthur Schopenhauer over filosofie en religie, in: Torben Wolfs (red.), Schopenhauer lezen. Antwerpen-Apeldoorn, 2010, p. 135-151.

10 Uitgave Wereldbibliotheek, 2007. In de vertaling van Hans Driessen (1953-2017), o.m. de vertaler-specialist van de Duitse filosofen A. Schopenhauer, F. Nietzsche en Peter Sloterdijk.

11 Richard Dawkins, God als misvatting, p. 196-208.

12 Dit geldt niet alleen voor christenen maar evengoed voor moslims. Zie: Ali Rizvi, De atheïstische moslim. Een weg van geloof naar rede. Amsterdam, 2016.

13 Matthias Beier, Religie zonder angst en geweld. Hoofdlijnen van Eugen Drewermanns theologie van de menselijkheid. Vught, 2011.

14 De Vlaamse filosoof Maarten Boudry beschouwt de psychoanalyse als een pseudowetenschap. Zie: M. Boudry, Pseudowetenschap aan de universiteit op https://skepp.be/nl/psychologie-coaching/psychoanalyse/pseudo-wetenschap(13.12.2011).

Het magisch-religieuze wereldbeeld

In het Stedelijk Museum voor Volkskunde van Brugge (Rolweg 40, nu ingang Balstraat 43) is er een afdeling volksdevotie. Toen we daar conservator waren (1973-2007) gaven we middels een verklarende tekst (letters op plexiglas) wat duiding bij het verschijnsel volksgeloof. Deze tekst werd ook opgenomen in de museumgids (1).

Nu zouden we zo’n tekst in de museumopstelling kunnen weglaten en vervangen door een QR-code die men kan scannen met een smartphone of een tablet. Alles evolueert en wij evolueren mee. Zelfs de audiogids is nu in het museum achterhaald. Dat had niemand voor mogelijk gehouden.

Denkend aan de Z.E.H. kanunnik Paul Depuydt (1928-2018) willen we hier eerst nog een anekdote ophalen. Paul Depuydt (Kemmel 3.10.1928 – Brugge 30.10. 2018) was een R.K. priester en rector van het Engels Klooster in de Carmersstraat in Brugge. Hij was daar bijzonder trots op omdat Guido Gezelle (1830-1899) daar op 27 november 1899 was overleden in dezelfde functie. Hij beschouwde zich als een opvolger van Gezelle en ontleende daar zijn belangrijkheid aan. Wanneer (de reguliere) kanunnik Depuydt voorbij fietste en mij zag, zwaaide hij altijd uitbundig. Aangezien ik van 1985-1990 ook conservator was van het Gezellemuseum (zonder bijkomende halve wedde zoals de pastoors die twee parochies bedienen) vermoedde hij wellicht in mij een volwaardig adept, bijna als iemand van de lagere wijdingen. Ik was daar nochtans gewoon door de politiek neergezet omdat het Volkskundemuseum en het Gezellemuseum zich in dezelfde straat bevonden (Rolweg) en ik geacht werd de twee te kunnen doen voor dezelfde prijs. En zo werd ik ook de behoeder van de priester-dichter (2).

Die vriendelijke houding van kanunnik Depuydt bleef tot op de dag dat hij met een collega-priester uit Antwerpen het museum bezocht en mijn tekst las. Ik werd prompt gesommeerd uit mijn bureau te komen om uitleg te verschaffen en mij te verantwoorden. Het ad hoc kerkelijk tribunaal vond dat mijn verdediging niet volstond en ik werd verzocht om die tekst te verwijderen. Het was voor mij niet moeilijk om de afweging verlichtingsdenken (3) versus reactionaire visie te maken: het ging niet door. Ik liet ze morrend vertrekken in plaats van hen koffie aan te bieden in de museumherberg “De Zwarte Kat”. Er is daarop geen excommunicatie gevolgd omdat we al leefden in de nadagen van het “rijke roomse leven”. Zij waren echt wel de laatste integristen.

In 2017 verwelkomde Brugge meer dan 6,2 miljoen toeristen maar toch is het altijd een groot dorp gebleven waar men, om het even wie, zomaar zonder afspraak uit zijn bureau kan halen. Dat overkwam mij ook met een boze museumbezoeker uit Rijsel (Lille, Fr.) die me op het matje riep omdat de bijschriften in het museum niet overal Franstalig waren. Die was in de vaste overtuiging dat België een tweetalig land was en liet het dan aan mij over om (in het Frans !) heel die staatshervorming (4) uit te leggen: eerst Nederlands, dan Frans, en Duits. En niet-decretaal op de vierde plaats (uit evident praktisch-educatieve overwegingen) Engels omdat die wereldtaal uiteraard ook thuishoort in Brugse culturele instellingen.

We zullen ons niet verder verdiepen in anekdotiek maar voor iemand die niet van plan is zijn memoires uit te geven is de aandrang soms toch aanwezig. Dat moet ook wel want we werden voor onze dienstbaarheid nooit beloond. En ook niet onbelangrijk: het moet gebeuren voordat het vervaagd.

De tekst

In Vlaanderen sluit het volksgeloof (denk aan allerhande devotionalia in kerken en kapellen) meer aan bij de menselijke gevoelswereld dan denkwereld, meer bij het irrationele dan het rationele handelen. De volksdevotie, met middelen zoals onttoveren en betoveren, behoort tot de animistische leefwereld. Het “magisch-religieuze wereldbeeld” onderscheidt zich, volgens de Duitse cultuursocioloog Max Weber (1864-1920), van het “natuur-wetenschappelijk-mathematisch wereldbeeld” (5) door drie belangrijke kenmerken.

1 De idee van een grote innerlijke verbondenheid van de mens met alles wat hij rond zich in de natuur aantreft. De grond, de bomen, de planten, de zon, de maan, de sterren, de zee, enz., zijn sterk met de mens verbonden in één kosmisch geheel en zouden op elkaar een wisselwerking uitoefenen.

2 Verder is er een zeer sterk ordebewustzijn aanwezig. Niets of bijna niets is in dit wereldbeeld toeval. Alles heeft een verklaring, zelfs het ogenschijnlijk meest onbegrijpelijke voorval. Voor ziekte, veepest, impotentie, krankzinnigheid, het vergaan van een schip bestaat een oorzaak zo niet van natuurlijke dan toch van bovennatuurlijke aard.

3 In dit wereldbeeld ontbreekt vrijwel elk abstract denken. Natuur en bovennatuur liggen in hetzelfde vlak, heiligen en duivels hebben een reële gestalte, aan ziekte of ziektesymptomen wordt een eigen wezen toegekend. De meeste Europeanen leefden in dit wereldbeeld van bijgeloof tot in de 20ste eeuw.

Volharden in de 21^steeeuw

Toen we bovenstaande tekst publiceerden in 1992 wilden we ons vooral mild uitdrukken door te suggereren dat het bijgeloof de eeuw nog rustig mocht uitdoen maar meer dan 25 jaar later blijkt er nog niks veranderd te zijn. Op 11 november 2018 was het 100 jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog eindigde. Miljoenen jonge mannen lieten daarbij het leven. Overal waren er herdenkingsprogramma’s maar in Sint-Pieters-Brugge kon men die dag met zijn huisdier naar de dierenzegening en de uitdeling van Sint-Hubertusbroodjes. De ene waanzin afgestreept tegen een andere. Door historici uit de sociaal-contextuele school wordt beweerd dat de opkomst van het wetenschappelijk denken in elk geval géén oorzaak van de teloorgang van het magisch-religieuze wereldbeeld is geweest. Religie zal door de secularisering worden teruggedrongen naar een geloof buiten de kerk maar ook de moderne samenleving heeft kennelijk nog altijd nood aan het in stand houden van bijgeloof. Dat is van een andere realiteitsorde waarin men niet kan spreken over causaliteit. Blijkbaar beschikt niet iedereen over voldoende verstand of kansen om greep te krijgen op de onzekerheden in het leven.

Willy Dezutter

1 Willy P. Dezutter, Stedelijk Museum voor Volkskunde. Beknopte gidsen van de musea van Brugge 1. Brugge, 1992, p. 12.

2 Willy Dezutter, Het Gezellemuseum 60 jaar. In: Brugs Ommeland, 1987, p. 59.

3 Recente aanbevolen literatuur: Steven Pinker, Verlichting Nu. Een pleidooi voor rede, wetenschap, humanisme en vooruitgang. Uitgeverij Atlas Contact, Amsterdam-Antwerpen, 2018, 696 p.

4 Zie de taalwet bestuurszaken uit 1966 op de website van de Vlaamse Overheid.

5 Guido Dierickx, De buitenkant van religie. Een menswetenschappelijke rondleiding. Antwerpen-Apeldoorn, 2007, hfst. 2 De klassieke sociologen van de religie. 2.6. Max Weber (1864-1920), p. 54-58, vooral p.54-55.

De maandwedde van meneer pastoor

De katholieke kerk in België publiceerde (2018) voor het eerst een volledig overzicht van haar activiteiten. De cijfers hebben voornamelijk betrekking op 2016 (1). Alle kranten hebben daarover bericht. Een 52,76 procent van de inwoners noemt zich nog katholiek en 9,42 procent noemt zich nog praktiserend katholiek.

Een opvallend cijfer betrof de wedde van de parochiepriesters. Dat zou 1549 euro netto per maand bedragen. We hebben nooit de behoefte gevoeld om de wedde van meneer pastoor uit te rekenen maar voordat we tranen in onze ogen krijgen zouden we toch enige duiding willen geven. Wat men er in de krant niet bij vertelt, is dat het hier om een gemiddelde gaat. Zelf zijn ze daar in hun rapport op p. 32-33 al veel eerlijker over. Indien een “bedienaar van de eredienst” verantwoordelijk is voor meer dan één parochie wordt de wedde verhoogd tot een maximum van 150 %. Dat is het geval voor 58 %. Hun bruto jaarwedde bedraagt 32.995 euro ofwel 2.794 euro bruto per maand. Aangezien iedereen altijd graag weet wat dat netto bedraagt: dat is een maandwedde van 1.855 euro. Dat begint er al beter op te trekken, temeer omdat wij nooit een conservator of een archivaris hebben gekend die meer begon te verdienen toen hij er een museum of een archief bijkreeg. Maar hier houdt de openheid van de katholieke kerk dan ook op.

Zo vergeten ze onder meer te vertellen dat de pastoor het genot heeft van een gratis woning (de pastorij) of een woonstvergoeding. Die kosten worden ten laste genomen door de gemeentebesturen via de kerkfabrieken (Kerkenraad). Dat gaat allemaal nog terug op een keizerlijk decreet uit 1809 ! Datzelfde decreet voorziet ook nog altijd in de bisschoppelijke residenties die ten laste vallen van de provinciebesturen. Maar er is nog een punt dat men graag verzwijgt en dat is het casueel. Dat omhelst alle inkomsten die men krijgt voor het opdragen van herdenkingsmissen, het deel van de collecten en offerblokken (denk aan de kaarsenverkoop in bedevaartkerken !), het geld dat men krijgt bij huwelijken en begrafenissen. Er bestaan zelfs pastoors van pittoreske plattelandskerken die extra inkomsten genereren bij ongelovige bruiden en bruidegoms die toch in de kerk willen trouwen maar liever hebben dat het niet algemeen gezien wordt. En dat allemaal om ouders en grootouders een plezier te doen (men kan onterfd worden !). En dat gaat dan om forse zwarte bedragen (2). Ook nog een weetje: op de wedde van de pastoor kan geen loonbeslag gelegd worden. En natuurlijk betaalt hij geen afdrachten voor het overlevingspensioen. Door het verplichte celibaat ontspringt hij aan het solidariteitsprincipe van de sociale zekerheid. We kunnen iedereen dus geruststellen: een gestroopt konijntje is nog altijd welkom op de pastorij maar echt noodzakelijk is het niet meer. Want net als alle ambtenaren krijgt hij in mei of juni vakantiegeld en ontvangt hij het extralegaal voordeel van de eindejaarspremie (ook gekend als “de dertiende maand”).

Tot slot nog iets over het pensioen van de bisschop. De in ongenade gevallen bisschop van Brugge Roger Van Gheluwe streek wel nog altijd een vet pensioen op. Omdat het over seksueel misbruik ging werd daar van verschillende zijden hard tegen geprotesteerd. De Minister van Justitie (die moet zorgen voor de uitbetaling van de wedden) suste toen de goegemeente door te zeggen dat Roger Van Gheluwe als ambtenaar 75% van zijn wedde zou krijgen als pensioen. Je kunt het geen leugen noemen maar eerder onkunde. Een R.K. bisschop valt onder het preferentieel stelsel en dat betekent dat de pensioenuitkering gelijk staat aan de laatst verdiende wedde. Om een volksopstand van de “gele hesjes” te voorkomen zullen we dat voor u niet uitrekenen. Er werden in ieder geval nooit vragen over gesteld in de Kamer. In de Pensioentoren weet men het precies en daar kent men ook het adres waarop het maandelijks gestort moet worden.

Willy Dezutter

1 www.kerknet.be voor de meest relevante cijfers. Het volledige rapport kan ook volledig gedownload worden. Het is een mooie propagandabrochure van 87 p. met opvallend veel foto’s van jonge mensen. Dat werd met opzet zo gedaan om de vitaliteit te benadrukken, maar in werkelijkheid gaat het natuurlijk vooral over grijze hoofden !

2 Het verhaal over de pastoor die zich liet betalen om de overleden hond op het R.K. kerkhof te mogen begraven hebben we al eerder gepubliceerd. We gaan daar nu niet te veel meer de aandacht op vestigen. Hij was per slot een vriend van mij.