Het verdwijnen van de vuilnisemmer, de tv-antenne en de komst van de digitale tv.
Vroeger zette men zijn huisvuil op straat (in de Middeleeuwen wierp men het nog op straat …) in om het even welk soort vat, bak of krat en met paard en kar werd dit naar de stortplaats, de vuilnisbelt, gebracht. Er werd ook nog veel huishoudelijk afval gevoederd aan het vee en de huisdieren of verbrand in de tuin. Maar dit laatste is nu bij wet verboden in woonzones. Toen kwam de standaard metalen vuilnisemmer, gevolgd door een gelijkaardig exemplaar in zwarte kunststof. De meeste stortplaatsen werden gesloten, het afval verbrand in daartoe speciaal gebouwde ovens. De emmers verdwenen op hun beurt en werden vervangen door papieren zakken maar al snel vervangen door plasticzakken of zakken in het milieuvriendelijke, afbreekbare pvc (polyethyleen). Dat is het verhaal van de afvalkalender voor de particulier in het tijdperk van de wegwerpcultuur. Per kilo huishoudelijk afval is er zes kilo bedrijfsafval. Vanaf 1 juli 2013 wordt de sorteerverplichting van bedrijfsafval uitgebreid. Nu zal ook de ondernemer het pmd-afval (plastic flessen, metalen verpakkingen en drankkartons) apart moeten aanbieden en moet hij een contract tekenen met een afvalverzamelaar voor het gemengde bedrijfsafval.
Men moet nu verzamelen voor de toekomst (1) en overeenkomstig dit adagium namen wij destijds zowel een metalen (verzinkt ijzer) – als een kunststof – vuilnisemmer (de “vuulbak”) op in de collecties van het Stedelijk Museum voor Volkskunde van Brugge. Een zwart-wit tv volgde hetzelfde voorbeeld en meteen ook een exemplaar van de metalen klassieke tv-antenne. Wie foto’s bekijkt uit de jaren zestig en zeventig ziet op de daken van de huizen hele rijen antennes tot ze zijn verdwenen tengevolge van de ondergrondse bekabeling. De schotelantennes (satelliet-tv), dikwijls populair bij migranten, werden naar de achtergevel verwezen wegens al evenzeer ontsierend en beschouwd als visuele vervuiling. Dat kan ook met een concurrentiestrijd te maken hebben.
Nieuwe technologische ontwikkelingen behoren al evenzeer tot het domein van de cultuurgeschiedenis dan herinterpretaties van religieuze beleving of nieuwe toepassingen in de volksgeneeskunde.
Zowat 97 % van de Vlaamse gezinnen kijkt televisie via de kabel. Toch waren er in 2006 nog 60.000 gezinnen die enkel tv keken via antenne. Tussen de 80.000 en de 180.000 gezinnen hadden toen nog een antenne voor de tv in de slaapkamer of het buitenverblijf. Vlaanderen stopte eind 2008 definitief met analoge televisie via de ether en schakelde volledig over op digitale ethertelevisie. Dat werd beslist door de Vlaamse regering en betekent dat de klassieke tv-antennes verdwenen zijn. In Nederland kwam er in december 2006 een abrupt einde zonder overgangsmaatregelen. Zoals iedereen ondertussen al weet moeten we een decoder plaatsen om digitale televisie te kunnen ontvangen. Een CI-kaart zal trouwens de aparte decoder ooit vervangen maar de providers moeten de consumenten eerst nog wat uitmelken. In heel Europa dienden de analoge tv-signalen tussen 2010 en 2012 uit de ether te verdwijnen. Al diegenen die nog geen decoder geplaatst hebben kunnen zich uiteindelijk verwachten aan zwarte sneeuw. Protesteren zal niet mogelijk zijn zoals die keer toen men zonder zeggen of spreken een aantal kanalen zoals CNN en Arte liet verdwijnen. Ook dat is het moderne leven: zich geplaatst zien voor voldongen feiten. Die digitale televisie maakte trouwens nieuwe vormen mogelijk zoals tv via de gsm.
De basisfuncties van de tv krijg je op alles wat een scherm heeft (smartphone, tablet, laptop) om het even waar je je bevindt. De iPad (tabletcomputer), op de markt sinds 2010, is nu al aan de vierde generatie toe. De vijfde generatie, steeds dunner en lichter, is anno 2013 op komst. De wifi technologie en het mobiele internetten zorgen voor ongekende mogelijkheden.
Die tv-antennes domineerden het dakenspel maar het is voorbij. Bij de eerste toepassingen was het begrip visuele vervuiling (vgl. nu windturbines – horizonvervuiling – en de zonnepanelen) nog niet aan de orde. En een foto van een huis met antenne opnemen in een toeristische publicatie is doodsimpel. Die wordt gewoon weggepoetst door Photoshop. Geschiedvervalsing alom maar onder het mom van “beeldbewerking” als grafische standaard.
Iedereen loopt nu te pas en te onpas met een mobieltje aan zijn oor en de markt voor de gsm is bijna verzadigd zodat de fabrikanten nieuwe modellen ontwerpen om de vervanging te bespoedigen. Men kan nu ook zelf het nieuws maken door te filmen met de gsm en het al of niet op YouTube plaatsen wanneer men veronderstelt dat het bijzonder is. En de oude kodak ? Dit snel veranderende tijdperk diende afscheid te nemen van dit iconisch merk. Sinds de opmars van de digitale fotografie is het raadzaam om een tweetal exemplaren op te nemen in de algemene museumcollectie maar het opvolgen van de complete verhaallijn is voor de gespecialiseerde instellingen zoals een Museum voor de Fotografie. Het prototype en de eerste generatie van een nieuw object (of de technische tekening) dient natuurlijk eerst en vooral bewaard te blijven in het bedrijfsmuseum van de fabrikant. Ook de dossiers van een octrooibureau kunnen beschouwd worden als archief. Men kan het verzamelbeleid niet volledig in de schoenen schuiven van de overheid.
Willy Dezutter
(1) W.P. Dezutter, Eigentijds verzamelen. De probleemstelling binnen het verzamelbeleid. Museumleven,12, I984-1985, p.138-148. Wij wezen in die publicatie op het grote belang van het bewaren van handelscatalogi en de gebruiksaanwijzingen van nieuwe apparaten.