In 2018 was het de bedoeling dat Anton Bergen de 9^de plek zou krijgen op de CD&V-lijst voor de gemeenteraadsverkiezingen in Antwerpen. Het zou voor de eerste keer in de geschiedenis geweest zijn dat een ultraorthodoxe jood deelnam aan de verkiezingen. Binnen de CD&V-rangen ontstond daarover controverse en het ging uiteindelijk niet door. Uiteraard was hij voor ritueel slachten (dat onwrikbare standpunt kennen we ondertussen voldoende) maar hij wilde ook vrouwen niet de hand schudden. Dat heeft te maken met de culturele achtergrond van zijn geloof. Volgens zijn eigen zeggen weigert hij een vrouw de hand te schudden, niet uit gebrek aan respect voor die vrouwen, maar omdat hij geen andere vrouwen wenst aan te raken uit respect voor zijn eigen echtgenote.

Michael Freilich, modern-orthodox en toen nog hoofdredacteur van Joods Actueel en dikwijls de woordvoerder van de joodse gemeenschap (en sinds 2019 volksvertegenwoordiger voor de N-VA) schoot hem te hulp door te stellen: “Die regels zijn voor de chassidische joden zelf, ze gaan dat niet opleggen aan anderen”. Dat zou er nog aan mankeren. Wanneer het juist is dat bij een joodse man seksuele begeerte kan opgewekt worden door plichtsmatig de hand van een vrouw kort vast te houden dan stellen we voor om alle joodse mannen geblinddoekt over straat te sturen zodat ze ook niet meer naar een vrouw kunnen kijken. De verleidingen van het kijken versus die van het voelen. Dat laatste natuurlijk in alle eer en deugd, dat wil zeggen strikt beperkt tot het schudden van de hand.

Die aanrakingsvoorschriften uit Leviticus, 12-16 (over reiniging en hygiëne) komen in coronatijden goed van pas. Leviticus is het derde boek van de Hebreeuwse Bijbel en dateert van omstreeks 450 voor onze jaartelling. Zowel de orthodoxe joden als de orthodoxe christenen geloven dat de inhoud van het boek rechtstreeks aan Mozes werd gedicteerd door god zelf op de berg Sinaï. Dat het mensenwerk zou zijn, zoals overigens heel de Bijbel, wordt dus niet in vraag gesteld. Ook wordt het aan iedere gelovige opgelegd hoewel het eigenlijk vooral uit regels bestaat voor het Levitische priesterschap. Alleen de Levieten (de geslachtslijn van Levi) werden aanvaard voor het priesterschap van Jahweh (god).

De uitbraak van het coronavirus is in december 2019 begonnen in de Chinese stad Wuhan, hoofdstad van de provincie Hubei en kreeg heel de wereld in zijn greep. In België werd de eerste vaststelling gedaan op 4 februari 2020 en op 29 april 2020 telde men in ons land 7.501 doden. In de Verenigde Staten waren er op die datum al meer dan 1 miljoen besmettingen en 59.266 doden (1). Dat zijn er meer dan de 58.000 doden in de Vietnamoorlog. Sinds maart 2020 werd de uitbraak van Covid-19 erkend als een pandemie. Sinds de uitbraak van het coronavirus Covid-19 gelden als algemene regels: geen handen meer schudden, het houden van 1,5 meter afstand tussen fysieke personen (social distancing), veelvuldig handen wassen, thuis blijven (de lockdown), de deurklinken ontsmetten.   Later genomen maatregelen zijn het dragen van een mondmasker op het openbaar vervoer, in de scholen, e.a.

De ultraorthodoxe joden hebben de gewoonte om de deurlijst (de “chambrang”) aan te raken telkens men een kamer betreedt. Ook dan zal men rekening moeten houden met regelmatige ontsmetting. Maar dat zal geen probleem stellen want er is gebleken dat de joodse gemeenschap in Antwerpen zeer pragmatisch heeft gereageerd op de coronamaatregelen van de Nationale Veiligheidsraad. Net als de kerken en de moskeeën werden ook de synagogen direct gesloten. Het motto luidde: “Ons geloof is duidelijk: nood breekt wet” (2). Ook de moslims hadden er geen problemen mee om de “ramadan”, de vastenperiode, aan te passen door niet met grote groepen samen te komen tijdens de maaltijd (de iftar) na zonsondergang. De coronamaatregelen werden gedicteerd ter bescherming van de volksgezondheid en zijn niet ondergeschikt bevonden aan religieuze opvattingen.

Het afwijken van star dogmatisme kan dus blijkbaar toch wanneer men angst heeft om te sterven. Het eigenbelang als overlevingsstrategie zonder de hulp van hierboven. Niets is voor altijd. Het virus raakt arm en rijk maar houdt ook geen rekening met geloofsopvattingen. De tien plagen van Egypte uit het Oude Testament waren al even reëel. Die plagen waren geen straf van god maar werden volgens wetenschappers veroorzaakt door klimaatverandering en vulkanische uitbarstingen (3). Uit onwetendheid over de oorzaak van de ziekte werd ook de pestepidemie uit 1349 gezien als een “gesel Gods”, een straf voor het zondige gedrag van de mens (4). Die Zwarte Dood nam een derde van de hele Europese bevolking mee in het graf. Het coronavirus is geen straf van god maar valt evolutionair te verklaren. Het is in de natuur ontstaan en werd niet geschapen. Het zat dus niet op de Ark van Noach al verstopt in de vacht van vleermuizen!

Het “Ik geef vrouwen geen hand, behalve mijn eigen vrouw” is natuurlijk ook bekend van bij de ultraconservatieve, wahabitische moslims. Die radicaal islamitische ideeën zullen we altijd eerder veroordelen dan wanneer dit voorkomt in de joodse gemeenschap. Dat heeft te maken met de angst om de joodse gemeenschap objectief te bekritiseren en dan weggezet te worden als antisemiet (5). Dat is not done gezien onze toegenomen kennis over de Holocaust. Die afschuwelijke oorlogsmisdaad van de nazi’s kan niet hard genoeg veroordeeld worden maar dat betekent niet dat we godsdienstkritiek dan maar hoeven op te bergen. En vergeten we niet dat er ook zeer veel seculiere joden bestaan met een brede kijk op de wereld. Toch zien we ook bij de beoordeling van de islam veel terughoudendheid want je zult het maar wagen om de Profeet te beledigen. Daar kan dan onmiddellijk een fatwa op volgen. Het is nog het veiligst om af en toe iets minder leuks te zeggen over het christendom maar wel in de wetenschap dat je eeuwig zult branden in de hel. Dan kom je alleen nog op een zwarte lijst, maar één die nooit meer verdwijnt en waarvan je onwetend wordt gehouden. Men predikt de vergeving van de zonden maar met de wraak in gedachten.  La vengeance est boiteuse, elle vient à pas lents, mais elle vient (Victor Hugo). 

Handen schudden

Of joden en moslims (ook boeddhisten) nu wel of niet de hand willen schudden van een vrouw of wie dan ook is vanaf heden van ondergeschikt belang. Het handen schudden zal in het post-coronatijdperk facultatief worden tenzij business as usual weer de regel wordt. Als kind werden we door onze moeder aangeleerd dat we altijd “een mooi handje” moesten geven. En dat was dan de rechterhand. In de westerse samenleving is dit de gebruikelijke manier van begroeting. Het weigeren van een uitgestoken hand wordt als een belediging aanzien. Er wordt verteld dat een hand geven in de Middeleeuwen is ontstaan en dat men hiermee wilde laten zien dat men ongewapend was. Dat is een mythe. Het werd pas ingevoerd in de 17^de eeuw (met het geven van een hand benadrukte men de vriendschap) en veralgemeend in de 19^de eeuw. Het werd ook standaard bij de bekrachtiging van een overeenkomst. Voor een veekoopman uit de 20^ste eeuw had het ook juridische waarde. De handslag tussen koper en verkoper. Dat bepaalde joden en moslims daarvan afwijken heeft niet zozeer te maken met respect voor hun eigen vrouw maar met de religieuze categorieën rein en onrein. Het heeft niets te maken met geestelijke hygiëne maar met godsdienst.

Het aspect lichamelijke hygiëne treedt recent wel sterk op de voorgrond door het infectiegevaar van Covid-19. Over die transmissie van micro-organismen van de ene persoon naar de andere is natuurlijk al decennia eerder onderzoek gedaan en we gaan hier het werk van de epidemiologen en virologen niet dunnetjes overdoen (6). Handen geven is een kunst. De juiste duur, de juiste sterkte en de juiste houding zijn van belang. Door de coronapandemie wordt sterk aangeraden om het geven van handen achterwege te laten en de handen ook regelmatig te wassen. We moeten wel oppassen voor het ongewild ontwikkelen van smetvrees want dan moeten we de rest van ons leven doorbrengen in bad. Smetvrees is het dwangmatig en veelvuldig wassen van de handen en wordt aanzien als een dwangstoornis die past in het rijtje van de obsessief-compulsieve stoornissen. Regelmatig de handen wassen (ook na toiletbezoek) zal in Brugge iets makkelijker te realiseren zijn dan in het vluchtelingenkamp Moria op het Griekse eiland Lesbos of in een sloppenwijk in India. Niet alleen water en zeep maar zeker een dispenser met ontsmettende handgel zijn niet overal evident. Een wereldwijd probleem met twee snelheden.

In 1439 droeg de Engelse koning Henry VI de bevolking op om te stoppen met kussen om zo de verspreiding van de pest tegen te gaan. In zuidelijke landen is het kussen (op de wang) als begroeting al even gewoon als het geven van een hand. Denken we aan Frankrijk, Italië en bij ons in Wallonië. Ook dat zal misschien moeten herdacht worden zelfs als het zich beperkt tot een “broederlijke accolade”, de omhelzing. De verspreiding van virussen en bacteriën gebeurt immers nog altijd via druppeltjes. Waarden en normen zijn niet alleen cultureel bepaald maar zijn ook tijdsgebonden. Zo zullen de mondmaskers niet langer met uitsluitend Aziatische landen geassocieerd worden maar ook bij ons gemeengoed worden. Desnoods maken we ze zelf wanneer de overheid in gebreke blijft. Die huisvlijt zorgt wel voor mooie patroontjes en een economische boost voor de stoffenwinkels.

Het geven van handen is sociaal wenselijk maar is het medisch verantwoord om deze traditie verder te zetten ? Een medisch onderzoek van de Aberystwyth University of Wales (UK) uit 2014 is wat dat betreft duidelijk: “To fight the spread of germs, doctors should ditch the handshake and greet their patients with a fist bump instead” (7). Een hallucinant onderzoek naar de verspreiding van de E. colli door handen schudden. Met als aanbeveling: doe dat niet en geef een vuistje. Intussen weten we dat elkaar een lichte elleboogstoot geven beter is. Het is maar de vraag of dat elegant genoeg is om cultureel-maatschappelijk aanvaard te worden. Tenzij koning Filip er ook blijvend mee aan de slag gaat. De elite die het voorbeeld geeft waarna het als “gesunkenes kulturgut” overal ingang vindt. Het handen schudden zal dus voor iets anders moeten ingeruild worden. In China heeft men al een alternatief gevonden. Daar leg je nu een vuist in de palm van je andere hand. Dat zal hier nooit overgenomen worden alleen al om ideologische redenen. We vallen nog liever dood dan iets over te nemen van een communistische volksrepubliek.

Het “namaste” is een Hindoe-begroeting. Men legt de handen bij elkaar en maakt een lichte buiging. Het heeft iets vertederends. Het is alleszins beter dan een kruisteken maken met twee opgestoken vingers. Men kan ook een lichte buiging maken en de hand op het hart leggen. De verschillende Japanse buigingen gaan we in West-Europa niet invoeren. Tegen de informele buiging van 15 graden hebben we nog het minst bezwaar maar onze voorkeur gaat eerder naar de kleine knik van 5 graden. Maar oogcontact maken en glimlachen kan ook al voldoende zijn. We veronderstellen dat diegenen die nu mondmaskers aan het naaien zijn ook nog een voorstel kunnen doen. Het valt dus af te wachten wat het wordt: individueel te bepalen (wat nog zo slecht niet is) of collectief en naar Belgische gewoonte verschillend in Vlaanderen, Wallonië en Brussel. Zeker is dat er alleszins gedragswijzigingen zullen komen in de sport. De “high-fives” zullen achterwege blijven en voetballers mogen zeker niet meer naar elkaar spuwen en krijgen bij overtreding een gele kaart.

We herinneren ons nog de beelden van de ontmoeting tussen president Trump en premier Abe van Japan in 2019. Daar kwamen geen buigingen aan te pas. Donald Trump deed aan “shake hands” en wel op zo’n overdreven wijze dat premier Shinzo Abe zichtbaar pijn leed. Daar werd meteen duidelijk gemaakt wie er de baas blijft in Japan. Veel zal dus afhangen van hooggeplaatste figuren die de trend zullen zetten. De vicepresident van de VS Mike Pence geeft in volle coronatijd een elleboogje maar zal hij dat ook de volgende jaren blijven doen ? Zal het stabiele genie (zoals hij zichzelf noemt) Donald Trump handen blijven schudden of niet ? Indien dat bij het oude blijft is de handshake overal in de wereld gered. Het imperatief van de voorbeeldfunctie zoals dat ook werkt in de mode. Gezien zijn houding tegenover de coronacrisis, die ongelegen kwam en hij nogal onderschat in tegenstelling tot de gouverneurs, ziet het er naar uit dat dit zal gebeuren. Ook bij ons zal de verslapping van de aandachtsboog er voor zorgen dat we zoveel mogelijk tot de orde van de dag zullen overgaan. Nu heeft Trump één ding tegen en dat is dat zijn corona-adviseur viroloog dr. Anthony Fauci een groot tegenstander is van het handen schudden wegens het bekende besmettingsgevaar. Maar die kan hij eenvoudig ontslaan. Dat zou de zoveelste in de rij zijn.

Na corona zal niets nog hetzelfde zijn beweert men nu alom. Laten we hopen dat het waar is en dat het zorgpersoneel in ziekenhuizen en woonzorgcentra een redelijke loonopslag zal krijgen. Maar de politiek zal er op wijzen dat dit nu om budgettaire redenen niet het goede moment is om dat te vragen. Er is nu immers een economische crisis en recessie en dan zal er alleen belangstelling over blijven voor produceren en winst maken. Het beschermingsmateriaal zal overal overvloedig aanwezig zijn met de permanente levering van allerlei soorten mondmaskers (aanleggen van grote stocks) en spatmaskers in plexiglas, latex handschoenen, schorten, plexiglas schermen, ontsmettingsalcohol en gels, ruimtelijke herschikkingen in ziekenhuizen, winkels, fabrieken, enz. Overal zullen er ontsmettingskits geplaatst worden ter ondersteuning van de anderhalve meter economie. Grote gedragsveranderingen zullen er niet komen maar wel blijvende technische toepassingen. De schermen in plexiglas zullen nooit meer verdwijnen. Ook de ontsmettingszepen zullen aan de ingang blijven staan. De tijd van het wachten en aanschuiven lijkt aangebroken.   Men zal het zorgpersoneel (hospitalen, rusthuizen, thuiszorg, poetshulpen) goed materieel omkaderen om ze (en hun afgevaardigden van de verschillende vakbonden) daarmee te sussen door deze veiligheidsinvesteringen voor te stellen als een toeslag op het loon. Zie toch eens hoe goed we voor jullie zorgen, zal er geargumenteerd worden. Een slaaf die gratis goed gekleed wordt laat zijn looneisen vallen. Maak dan met je hand het “fuck you” gebaar en ontketen een nooit geziene “witte woede”. Kom massaal op straat en ontmasker de onoprechtheid van het goedkope applaus dat je te beurt viel toen je je leven waagde op de Covid-afdeling. We  moeten afwachten in hoeverre “onze helden” financieel zullen gecompenseerd worden. Voor één keer nog zullen we dat bezegelen met een ferme handdruk.

Willy Dezutter

1 De officiële cijfers van de Amerikaanse Johns Hopkins University die een coronavirus monitor bijhoudt. hub.jhu.edu Men spreekt daar over “six feet of social distancing”. Dat is volgens de omrekentabel 182,88 centimeter. Dat is meer dan de bij ons gepropageerde 1,5 meter.

2 Gazet van Antwerpen 26.3.2020.

3 The Science of the 10 Plagues. Live Science Staff, 11 april 2017. livescience.com en Lilian Ahlers, Bijbelse plagen wetenschappelijk verklaard. historiek.net

4 Joren Vermeersch, 1349 Hoe de Zwarte Dood Vlaanderen en Europa veranderde. Uitgeverij Vrijdag, Antwerpen, 2019, p. 30. Ten gevolge van de coronacrisis beleefde dit uitstekende boek in april 2020 al een vierde druk.

5 Zie daarvoor het boek van Ludo Abicht, De eeuwige kop van Jood. Een geschiedenis van het antisemitisme. Uitgeverij Vrijdag, Antwerpen, 2019.

6 Zie: Transmission (medicine) op en.wikipedia.org en de bijhorende instructieve video How does Sars Cov 2 spread.