Het leven is absurd, we worden geboren om te sterven. En toch moeten we proberen om ons leven zin te geven. Indien alles volstrekt zinloos is geworden, blijft enkel nog de zelfmoord over. Maar het is geen optie: “Il faut imaginer Sisyphe heureux” (Albert Camus). Dus blijven zweten en zwoegen. En in het allerlaatste stadium, bij ondraaglijk lijden, lijkt het verzoek om euthanasie wel redelijk. De strijd om het bestaan (op tijd aflossen van je hypotheek) vergt reeds genoeg tijd en aandacht om iedere dag zinvol bezig te blijven. Velen zoeken zin (of is het troost ?) in religie maar men kan ook genieten van de muziek van Mozart of van seks. Men kan zich ook verdiepen in het seksleven van de geleedpotigen. Niet alle intellectuele bezigheden maken een mens gelukkig. Men kan op vakantie gaan naar Toscane, maar wandelen aan de boorden van de Leie biedt een goedkoper alternatief, hoewel daar ook dure restaurants te vinden zijn. Veel geld verdienen en macht nastreven komen zowel voor bij gelovigen als niet-gelovigen. Men kan genetisch verder leven in zijn kinderen en kleinkinderen maar evenzeer perfect gelukkig kinderloos door het leven gaan. De vergrijzing zorgt zelfs voor achterkleinkinderen en het probleem van de erfenissprong. Over luxeproblemen gesproken!
In ieder geval is de zingeving iets dat wij ons zelf geven: de illusie ter overleving. Die zingeving komt niet uit het niets maar moeten we zelf opbouwen. Het is trouwens niet moeilijk om een houvast te vinden zolang men gespaard blijft van ziekte en honger. Naar een cd (het mag ook een ipod zijn !) van Mozart luisteren in de Syrische vluchtelingenkampen in Turkije of in zijn eigen luie zetel, dat gaat over meer dan een etnisch verschil. Ieder moet voor zichzelf zijn “romantisch” mensbeeld en wereldbeeld proberen te volgen. Men hoeft geen darwinist te zijn om een postzegelverzameling aan te leggen; ook gelovigen hebben recht op geluk. De christelijke moraal en de humanistische moraal kunnen op aarde voor dezelfde vluchtweg kiezen. Nu moeten beide partijen het er nog over eens worden dat er ook moraliteit mogelijk is zonder religie. We hebben een god niet nodig om goed te handelen. Streef dan ook geen doelen na die hoger zijn dan jezelf.
Vooraanstaande moraalfilosofen van bij ons zoals Etienne Vermeersch, Patrick Loobuyck, Dirk Verhofstadt en Paul Cliteur (Universiteit Leiden), hebben al voldoende aangetoond dat de moraal niet hoeft gefundeerd te zijn in de “wil van god”.
Het morele gevoel creëert de morele wet en niet het omgekeerde.
In dat rijtje horen natuurlijk ook de buitenlandse geleerden Sam Harris (The end of faith, 2004), Richard Dawkins (The God Delusion, 2006), Daniel Dennett (Braeking the Spell, 2006) en de betreurde Christopher Hitchens (1949-2011) met zijn magistrale boek “God is not great” (2007), ook in Nederlandse vertaling verkrijgbaar (1).
Hebben we religie nodig om goed te zijn ?
De primatoloog prof. Frans de Waal beantwoordt deze vraag door te kijken naar apen en andere dieren. In het goddeloze universum van de bonobo en de chimpansee bestaan medelijden, zorgzaamheid en rechtvaardigheid. Dat deze eigenschappen ouder zijn dan de mensheid laat hij zien in zijn nieuwste boek “De bonobo en de tien geboden” (2).
Willy Dezutter
- Christopher Hitchens, God is niet groot. Hoe religie alles vergiftigt. Amsterdam, Meulenhoff, 2008, 317 pp.
- Frans de Waal, De bonobo en de tiengeboden-Moraal is ouder dan de mens. Atlas Contact, 2013, 256 pp.