François-Xavier de Langhe (1785-1853) en Félix de Ghelcke (1784-1824), leden van de Brugse loge “La Réunion des Amis du Nord”

In zijn bijdrage over West-Vlamingen die in 1815-1830 lid waren van de Tweede Kamer vermeldt John Aspeslagh (1) Franciscus-Xaverius de Langhe ( Ieper 3 december 1785 – Schaarbeek 8 oktober 1853) als logelid maar zonder verdere specificatie. Maar daarom is het niet minder juist. Hij bleef wel geen actief lid meer ten tijde van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden en ook later, na het stichten van het Grootoosten van België (1833), zien we hem niet meer terug in logeverband.

In maçonnieke kringen maar ook daar buiten huldigt men de stelling eens vrijmetselaar, altijd vrijmetselaar, alsof de inwijding of initiatie een onuitwisbaar sacramenteel merkteken zou zijn. Zelfs al wordt men slechts vijf maanden voor zijn dood ingewijd, zoals dit het geval was in 1778 met Voltaire (1694-1778), dan nog zal men graag de hele carrière proberen te  recupereren. In de Franse Tijd komen we de naam van F. de Langhe tegen op de tableau (gedrukte ledenlijst) van 1813 van de Brugse loge “La Réunion des Amis du Nord” (R.A.N.) die actief was van 1803-1831 (2). Op die ledenlijst (3) komen in totaal 45 namen voor; in 1811 telde de werkplaats 37 leden, maar in 1818 tijdens de Hollandse periode was dit gestegen tot 73. F. De Langhe staat er vermeld als Auditeur au Conseil d’Etat, Sous-préfet de l’ Arrondissement de Bruges met de graad van apprenti (leerling). Hij was in de Franse periode inderdaad auditeur bij de Raad van State (Conseil d’Etat de l’Empire Français) en sous-préfet (onderprefect) van 1811-1814 (4). Hij was dus, zoals zovele anderen, een trouwe Franse ambtenaar, waarbij Waterloo zou zorgen voor de carrièreswitch. Hij staat ook bekend als F. de Langhe de Vischwalle (5). Van 1819-1830 was hij lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal.

Als merkwaardigheid valt nog te vermelden dat zijn maçonniek diploma bewaard bleef (6). Dit meesterdiploma werd uitgereikt op 18 december 1813 (7). Hij ontving dus de drie symbolische graden van leerling, gezel en meester in één jaar. Dat was in die tijd niet ongewoon; nu doet men daar drie jaar over. Het diploma draagt 16 handtekeningen van medebroeders. De belangrijkste naam op het diploma werd echter met inkt uitgewist en wel die van de kandidaat zelf. Maar in de rand is de naam van de titularis na het ne varietur duidelijk leesbaar. Het verdonkermanen is dus mislukt. Het was de Brugse kleermaker Joseph Staffijn (1804-1851) die in zijn laatste levensdagen de maçonnieke documenten (nu Archief Bisdom Brugge – ABB – Vrijmetselaarsfonds C 536 en C 537) naliet (8) en men oordeelde het klaarblijkelijk opportuun om die naam te schrappen. de Langhe overleed in 1853 en bij het overlijden van Staffijn in 1851 was de Belgische maçonnerie al een andere richting aan het uitgaan, het werd militant liberaal.

Théodore Verhaegen (1796-1862), een grote tegenstander van artikel 135 van de statuten van het Grootoosten van België, had in 1850 al eens het voorstel gedaan om aan de loges toe te laten om over godsdienst en politiek te spreken. Het artikel 135 verbood dat. Toen hij in 1854 aantrad als grootmeester werd dat artikel dan ook afgeschaft. Dat zorgde voor een nieuwe oriëntatie van de Belgische vrijmetselarij.

Félix Joseph Frans de Ghelcke (Ieper 1 april 1784 – Ieper 10 juni 1824) (9) was eveneens lid van “La Réunion des Amis du Nord”. Op de tableau van 1818 staat hij als leerling en in 1819 als meester maar in de rubriek membre non-résidans met verblijfplaats Ieper. Hij was toen nog geen kamerlid maar Député des Etats provinciaux. Van 1820-1823 was hij lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Hij werd ongetwijfeld ingewijd in Brugge want bij de loge “L’Amitié” (gesticht in 1803) in Kortrijk wordt hij niet vermeld (10). De loge “Amicitia” in Ieper werd pas opgericht in 1838 (11). Félix de Ghelcke de Gracht, werd op 1 april 1784 geboren in Ieper en overleed, ten gevolge van een ernstige ziekte, in Ieper op 10 juni 1824. Op 27 juli 1808 was hij gehuwd met zijn cousine germaine maternelle Charlotte Narcisse Liévine Huughe de Peutevin (17 september 1787- Ieper 22 juli 1844) (12). Zij was de dochter van de burgemeester van Ieper en de Ghelcke liet na zijn overlijden zeven minderjarige kinderen na.

de Ghelcke was van 17 oktober 1820 tot 20 oktober 1823 lid van de Tweede Kamer maar kon door ziekte de eed niet meer afleggen voor een tweede termijn. In 1828 werd zijn erfelijke adel erkend ten gunste van de weduwe en de kinderen.  Op 1 december 1819 werd in Brugge onder impuls van H.J. Schuermans (procureur des Konings in Brugge) en J.C. Spruyt (vice-voorzitter van de rechtbank in Brugge), beiden prominent lid van “La Réunion des Amis du Nord”, respectievelijk als redenaar en adjunct-redenaar, de Koninklijke Maatschappij van Vaderlandsche Taal- en Letterkunde opgericht (13). Félix de Ghelcke was buitenlid van de “Maatschappij”. Dit onderstreept ondubbelzinnig zijn regeringsgezindheid.

Men zou kunnen stellen dat de leden van La Réunion des Amis du Nord in de Franse Tijd allemaal Fransgezind waren maar dat geldt niet meer voor de Hollandse Tijd waar we vanaf 1827 bepaalde leden zien vertrekken om patriot te worden, zoals Constantin Rodenbach (1791-1846) en anderen die blijven als orangist.

De naamdragers van de Belgische adellijke familie Van de Walle de Ghelcke (de Ghelcke toegevoegd sinds 1910) stammen af van Jacques Van de Walle (1766-1813) die in 1808 Chevalier d’Empire werd (14). In 1800 was hij procureur bij de Criminele Rechtbank van het departement van de Leie en in 1808 komt hij voor op de ledenlijst van R.A.N. om in 1811 achtbare meester (voorzitter) van zijn loge te worden waar hij in 1813 opgevolgd werd door de uit Nieuwpoort afkomstige reder François Bertram (1766-1826) die in Sint-Kruis (Brugge) woonde in het kasteel Veltem (15).

Willy Dezutter

U kunt uit dit artikel citeren mits bronvermelding met de volgende referentie: Willy Dezutter, François-Xavier de Langhe (Ieper 1785 -Schaarbeek 1853) en Félix de Ghelcke (Ieper 1784 – Ieper 1824), leden van de Brugse loge “La Réunion des Amis du Nord” op willydezutter.be [online] geraadpleegd op …(datum). 

1 John Aspeslagh, West-Vlamingen in de Tweede Kamer (1815-1830), in: Biekorf, 115 (2015), p. 143 en 144.

2 Willy P. Dezutter, De loge “La Réunion des Amis du Nord” (1803-1831) in Brugge, in: Brugs Ommeland, 2010,1,p. 39-51.

3 Tableau uit 1813 (afm. 89×57 cm), gedrukt bij E.J. Terlinck, Brugge. Verzameling Willy Dezutter, Brugge. Emmanuel-Jacobus Terlinck (1778-1834) werd ingewijd bij R.A.N. op 16.8.1812. Hij werd de feitelijke drukker van de loge. Hij nam ontslag uit de loge op 1.1.1826. Zijn naam werd ook Teirlinck gespeld.

4 J. Aspeslagh, op.cit. p. 144.

5 Dirk Vandepitte, De Liberale Partij in vijf steden van de Westhoek (Ieper, Diksmuide ,Veurne, Nieuwpoort, Poperinge), onuitgegeven licentiaatsverhandeling Rijksuniversiteit Gent, 1970-1971, bijlage I, lijst van vooraanstaande liberale personen, p. IV. Zijn grafsteen bevindt zich op het kerkhof van Laken. Cfr. Aug. Vandermeersch, De Langhe François-Xavier, Biographie Nationale, deel V, Brussel, 1876 kol. 315-318. F. de Langhe behoorde tot de 70 rijkste inwoners van West-Vlaanderen.

6 Archief Bisdom Brugge (ABB), Vrijmetselaarsfonds C 536.

7 Standaardmodel van de drukkerij F. Brun , Rue Saint-Honoré, no 120, Parijs. F. Brun, zelf vrijmetselaar, was uitgever van maçonnieke literatuur. Bibliographie de la France ou Journal Général de l’ Imprimerie et de la Librairie, Parijs, 1826, p. 368.

8 Andries Van den Abeele, “La Réunion des Amis du Nord” à Bruges. Une résurrection manquée 1837-1838. Brugge, 1986, p. 29 en W.P. Dezutter en E.J. Trips, Van blauwververij tot logegebouw, in: Brugs Ommeland, 34 (1994), 2, p. 67-86, vooral p. 78-81 over Joseph Staffijn.

9 J. Aspeslagh, op.cit. p. 43.

10 Andries van den Abeele, De Kortrijkse Vrijmetselaarsloge “L’Amitié” 1803-1833. Kortrijk, 1989. Verschenen in de Leiegouw, XXXI, 1989, pp. 1-134 en als afzonderlijke druk.

11 Jeffrey Tyssens en Dominiek Dendooven (red.), De Heeren broederkes van den Moortelbak. 250 jaar vrijmetselarij in West-Vlaanderen, Brussel, 2015,p. 59.

12 Notice historique sur la famille de Ghelcke. Genescan 1.free. fr /familles/deGhelcke/thumb.html     

13 Deze “Maatschappij” werd uitstekend gesitueerd door Karel De Clerck, Letterkundig leven te Brugge in de Hollandse tijd, in: Spiegel der Letteren, 1963, p. 270-298, vooral p. 278-279. Zie ook: Nele Bemong, e.a. (red.), Naties in een spanningsveld. Tegenstrijdige bewegingen in de identiteitsvorming in negentiende- eeuws Vlaanderen en Nederland. Hilversum, 2010, p.90 voor de rol van H. Schuermans op cultureel vlak, ook in Brussel waar hij toen als nieuwe procureur was aangetreden. Henri Joseph Schuermans (1788-1857) was in 1818 redenaar van R.A.N. in Brugge.

14 Andries Van den Abeele, De noblesse d’Empire in West-Vlaanderen, in: Biekorf, 102, (2002), p. 309-332.

15 Willy Dezutter, François Bertram-Boudeloot (1766-1826), Achtbare Meester van de Brugse loge “La Réunion des Amis du Nord” in relatie tot de kunstschilder Joseph Denis Odevaere ( Brugge 1775-Brussel 1830), in: Brugs Ommeland, 62, (2022), 3, p. 200-206.