Tag Archives: A. Duclos

Een Folkloremuseum voor Brugge: een eerste poging in 1911

In 1865 werd in Brugge de Société d’ Archéologie opgericht met als doel het oprichten van een Oudheidkundig Museum.  Dat zou er komen in 1866 maar het duurde toch tot het jaar 1900 vooraleer het Gruuthusemuseum tot volle wasdom kwam (1).  Toch was er al een visionaire bestuurder die inzag dat de aangroei van de collecties selectiever diende te gebeuren. De toevloed van typische volkskundige objecten diende gekanaliseerd te worden om meer de nadruk te kunnen leggen op de oudere periodes uit de stadsgeschiedenis.

In 1911 werd een poging ondernomen om tot de oprichting van een Folkloremuseum (2) over te gaan, naast het bestaande museum van het Oudheidkundig Genootschap.  Het Folkloremuseum van Antwerpen, gesticht in 1907, zal daarbij wel inspirerend gewerkt hebben.  Dit initiatief kwam van Robert Coppieters ’t Wallant (1871-1955), bestuurslid van het Oudheidkundig Genootschap, die de stichting van een vereniging met als doel de oprichting van een Museum voor Folklore bepleitte.  Bij monde van voorzitter Albert Visart de Bocarmé werd dit voorstel se rapportant à la constitution d’une société ayant pour objet la formation d’un musée de Folklore besproken op 2 februari 1911 tijdens de bestuursvergadering van de Société d’Archéologie (3).  Robert Coppieters wenste, alvorens van start te gaan, dit eerst in alle collegialiteit voor te leggen aan het Comité directeur.  De meeste leden zagen er de noodzaak niet van in en wezen op het dubbel gebruik dat zou kunnen ontstaan met het reeds bestaande museum.  Onder meer A. Duclos (4) deelde die mening en hij beloofde la donation de quelques objets de confection primitive que les folkloristes rangent ordinairement parmi leurs collection.

Hij heeft de daad bij het woord gevoegd.  We zullen daarvan slechts één voorbeeld aanhalen.  In 1919 schonk A. Duclos een twaalftal patacons (5), daterend uit de eerste helft van de 19deeeuw, aan het Oudheidkundig Museum (6).  Het betrof mooie grote en zeldzame exemplaren die sindsdien berustten in de reserves van het Gruuthusemuseum en op ons verzoek in 1973 werden overgemaakt aan het nieuwe Stedelijk Museum voor Volkskunde dat op 29 juni 1973 ingehuldigd werd.

Sociologisch valt het te verklaren dat die initiatieven genomen werden door de toenmalige elite (adel en burgerij) die Franstalig waren.  Dit spanningsveld tussen Frans, het gebruik van Standaardnederlands en dialect is voer voor de socio-linguïstiek (7).  De Vlaamse volkscultuur werd gered door Franstaligen die de Franse taal als de lingua franca beschouwden maar niet Vlaams onvriendelijk waren.  In een andere stad nl. Antwerpen was het precies zo verlopen.  Het Folkloremuseum van Antwerpen, geopend op 18 augustus 1907, dankt zijn ontstaan aan een groep Franstaligen met o.m. de dichter Max Elskamp en de advocaat Edmond de Bruyn (de eerste conservator), die een Kring stichtten onder de benaming Conservatoire de la Tradition Populaire Flamande.

De eerste nawijsbare getuigenis van deze vereniging valt terug te voeren op het jaar 1901 (8).  Robert Coppieters ’t Wallant was in 1902 penningmeester van het organisatiecomité van de tentoonstelling over de Vlaamse Primitieven en in 1907 was hij commissaris van de Gulden Vlies tentoonstelling.  Hij werd ook de voorzitter van de Vrienden van het Prinselijk Begijnhof (zie afbeelding) waar kanunnik  Rodolphe Hoornaert (1886-1969) de rector was van de door hem gestichte kloostergemeenschap van Benedictinessen die in 1927 de plaats innamen van de begijnen (9).  Robert Coppieters was zeer actief in het culturele leven en een dynamische organisator van feesten en stoeten.  Van 1929 tot 1954, dus 25 jaar was hij onbezoldigd conservator van het Gruuthusemuseum.  Hij overleed op 15 december 1955, op 83-jarige leeftijd (10).  De overname van het Gruuthusemuseum door de Stad Brugge op 1 januari 1955 heeft hij dus nog kunnen meemaken.

Wijding van het kloosterbeluik in het Begijnhof van Brugge. V.l.n.r. grootjuffrouw Geneviève de Limon Triest, priorin van de Benedictinessen, mgr. Henri Lamiroy, bisschop van Brugge, Robert Coppieters ’t Wallant, voorzitter van de Vrienden van het Prinselijk Begijnhof, rector-pastoor Rodolphe Hoornaert (foto A. Bruselle, Stadsarchief Brugge, fotoverzameling Beeldbank Brugge).

Een nieuwe poging

In Gent werd op 2 mei 1926 de Bond der Oostvlaamse Folkloristen opgericht.  Zij liggen aan de basis van het Gentse Folkloremuseum dat op 16 juli 1932 werd geopend.  Dat schudde de Bruggelingen weer wakker.  Onder impuls van Guillaume Michiels, Karel De Wolf en Evarist Vanheulenbrouck werd in november 1936 een Bond der Westvlaamsche Folkloristen gesticht.  De werking begon op 1 januari 1937 en de statuten verschenen in het Staatsblad van 22 oktober 1938.  Ze traden een eerste keer naar buiten met een grote Folkloretentoonstelling die van 27 maart tot 11 april 1937 plaatsvond in de Concertzaal (Boterhuis) in de Sint-Jacobsstraat.  Robert Coppieters ’t Wallant was toen eregast op de opening en staat prominent op de foto samen met hoofdman (voorzitter) Karel De Wolf (1883-1948) die het woord voert, burgemeester Victor Van Hoestenberghe en schepen L. Ryelandt (11).

De eerste doelstelling van de Bond was de oprichting van een permanent Folkloremuseum en in de schoot van de vereniging was Guillaume Michiels (1909-1997) aangesteld als conservator die met dit project onmiddellijk van wal stak (12).  De hulp van het Brugse stadsbestuur was daarbij onontbeerlijk.  Het College van Burgemeester en Schepenen liet aan de Bond weten dat men met ingang van 1 november 1938 zou kunnen beschikken over de Schermzaal op de eerste verdieping van de Halletoren.  Op 1 juli 1939 werd het Museum van Folklore in het Belfort officieel geopend.  Het waren slechte tijden om met een museum van start te gaan want twee maanden later op 26 augustus werd de mobilisatie afgekondigd en op 23 mei 1940 drongen de Duitse troepen de stad binnen.  Het museum zal pas officieel heropend worden op 6 nov. 1948.  Guillaume Michiels bleef conservator tot 14 okt. 1951.  Met die datum zijn we al ver verwijderd van ons uitgangspunt uit 1911 (13).

Willy Dezutter

1 Willy Dezutter, De stichting van het Gruuthusemuseum van Brugge in 1865. In: Brugs Ommeland, 2018, 3, p. 181-184.

2 Het woord folklore werd in 1846 geïntroduceerd in Engeland en had betrekking op the traditional beliefs, legends and customs.  In het derde kwart van de 19deeeuw duikt het woord Volkskunde op in het Duitse taalgebied in de betekenis van de studie van de traditionele volkscultuur.  In 1888 stichtten Pol de Mont (1857-1931) en August Gittée (1858-1909) in Gent het tijdschrift Volkskunde dat als ondertitel tijdschrift voor Nederlandse folklore meekreeg.  Dit toonaangevend cultureel tijdschrift bestaat nog steeds en is aan zijn 119de jaargang toe.  Het compositum volkskunde dat toen in onze taal werd ingevoerd wordt in het Nederlands en in het Duits op dezelfde wijze geschreven.  De oudheidkunde (archeologie) was een containerbegrip en had toen nog geen betrekking op de archeologie als oudheidkundig bodemonderzoek.

3 Procès-verbal de la séance du Comité directeur de la Société d’Archéologie le jeudi 2 février 1911. Register 1904-1912. Directie Stedelijke Musea, Brugge.

4 Adolf Duclos (1841-1925), priester-historicus en schrijver van het bekende boek Bruges, histoire et souvenirs (1910).

5 Een patacon was oorspronkelijk een Spaanse munt (17de-18deeeuw) ter waarde van ca. 50 stuivers. Die naam ging waarschijnlijk over op de schijven in gebakken aarde, die kleurrijk werden beschilderd, en die dienden als versiering van de kerst- en nieuwjaarsbroden (vollaards). Zie: Willy Dezutter, Vollaards en patacons. In: Brugs Ommeland, 2018, p. 192-193.

6 Gemeenteblad der Stad Brugge, 1920, bijvoegsel 5, p. 274. Aanwinsten Oudheidkundig Genootschap,1919.

7 W. Vandenbussche, Eeuwig zagen voor de Vlaamsche taal. De invloed van Eugeen Van Steenkiste op de vernederlandsing van de Brugse stadsadministratie. In: Verslagen en Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal-en Letterkunde, jg.1995, nr.2-3, p. 264-284.

8 W. Van Nespen, Het Volkskundemuseum te Antwerpen. In: Gemeentekrediet van België, jg. 28,nr.108, 1974, p. 87.

9 Rik C.F. Dhondt, Problemen bij het omvormen van het Brugse begijnhof tot een parochie. In: Brugs Ommeland, 2009, p. 51-59.

10  E. Coppieters de ter Zaele en Ch. Van Renynghe de Voxvrie, Histoire professionelle et sociale de la famille Coppieters 1550-1965. Deel II. Tablettes des Flandres, deel 8, Brugge, 1968, p. 165-168.

11 Foto collectie Volkskundemuseum, Brugge.

12 Willy P. Dezutter, In memoriam Guillaume Michiels (1909-1997). Stichter-conservator van het Museum voor Volkskunde van Brugge, in: Biekorf, 97 (1997), 3, p. 294. De volkskundige Maurits Van Coppenolle (1910-1955), lid van de Bond sinds 1942, werd op 19 okt. 1947 verkozen in het nieuw bestuur van de Bond.

13 Schrijver dezes werd op 1.2.1973 conservator van het Stedelijk Museum voor Volkskunde in de Balstraat 27 dat op 29 juni 1973 officieel werd ingehuldigd. In een volgende bijdrage komen we terug op de periode 1937-1973.

Dit artikel verscheen in het tijdschrift Brugs Ommeland, 2019, 1, p. 53-57.

 

Brugse kunstpublicaties en hun bibliografie

Het boek Anne van Oosterwijk (red.), Vergeten Meesters. Pieter Pourbus en de Brugse schilderkunst van 1525 tot 1625 (Groeningemuseum, Brugge, 2017, 347 pp.) is ongetwijfeld een standaardwerk voor de behandelde periode (1).  Vooral de ontrafeling van die hele schildersfamilie Claeissens is verhelderend.

De Brugse kunsthistoricus J.L. Meulemeester, de onbetwiste specialist inzake christelijke iconografie en liturgie, gaf in zijn bespreking reeds enkele iconografische aanvullingen (Brugs Ommeland, 2018, 1, p. 3-20).  Aanvullingen die allemaal juist zijn.  Er is echter een groot manco in de studie van A. van Oosterwijk en medewerkers, namelijk de weergave van een onvolledige bibliografie.  Wat baat het bijv. om naar Bartsch, Rembry en Brulliot te verwijzen wanneer die niet in de bibliografie staan ?  Om het notenapparaat te reduceren werd aan elke auteur overgelaten om bij de catalogusnotities zelf de bibliografische verwijzingen op te geven.  Dat gebeurde volgens de regels van de kunst.  Het was een goede oplossing om op het einde van het boek dan terug te koppelen naar de bibliografie (p. 338-347).  Maar dan moet men zijn huiswerk wel goed maken.  Tientallen bibliografische verwijzingen vanuit de notities (het wetenschappelijk bewijsmateriaal) kregen geen vermelding in de bibliografie.  Het wegvallen van een gedeelte van het notenapparaat maakt deze publicatie op slag onwetenschappelijk en moeilijk raadpleegbaar voor niet ingewijden.

De bibliografie samenstellen is het laatste en lastige werkje maar vereist zorgvuldigheid omdat het de basis vormt.  Het is dan ook P. Roberts -Jones en niet Robert-Jones, en Duverger, Onghenae en Van Daelen = Van Daalen. P.K. van Daalen (1924-1986) was de directeur van het Zeeuws Museum in Middelburg (Ned.).  Die foute opgave werd dan weer geciteerd door J.L. Meulemeester (a.w. p. 6) waarmee we bewijzen dat slecht basiswerk toch het vertrouwen kan genieten.  In de dankbetuiging achterin het boek worden “de fijne collega’s” van Musea Brugge bedankt.  Dat is ooit anders geweest.  In 2002 was er in Brugge de tentoonstelling “De eeuw van Van Eyck” (2) en de catalogusnotities werden niet ondertekend.  Manfred Sellink was toen hoofdconservator van de Stedelijke Musea van Brugge (van 2001-2014) en commissaris van de tentoonstelling.  Het verzuimen om de notities te laten ondertekenen is intellectueel oneerlijk èn onwetenschappelijk .  Bij de “Vergeten Meesters” staan de initialen van de auteurs vermeld en de namen worden netjes verklaard in de lijst van afkortingen (p.116).  Dat is de verdienste van de nieuwe directeur Till-Holger Borchert die beseft dat men de vorser in zijn waarde moet laten.  In het mooie boek “Colard Mansion” (3) worden de auteurs onder elke notitie met de volledige naam vermeld: in typografisch rood.  Het mag terecht wat opvallen.  In de noten gebruikt men weliswaar afkortingen maar men blijft niet in de mist hangen want de bibliografie die het boek afsluit is compleet.

Het Engels is een wereldtaal

In 1999, het Keizer Karel-jaar, verscheen bij het Mercatorfonds een boek van 520 blz. in een Nederlandse, Franse en Engelse versie.  In 2000 volgde een Duitse en Spaanse vertaling.  Toen was dat nog heel gewoon.  Bij de Stedelijke Musea van Brugge (lees: het Stadsbestuur) was het altijd de gewoonte dat er bij een internationale tentoonstelling een catalogus verscheen in het Nederlands en in het Frans.  Daar kon ook nog een Engelstalige versie bij komen indien dit opportuun werd geacht.  De Colard Mansion-tentoonstelling vond plaats in het Groeningemuseum maar het boek verscheen exclusief in het Engels.  Alles verandert en wij veranderen mee.  Er waren geen betogingen in Brugge en ook elders niet.  Maar we vinden dat men toch wel een Nederlandstalige spin-off had kunnen voorzien voor een breder publiek.

Roberto Martinez is een Spaanse voetbalcoach die in 2016 door de unitaire voetbalbond, de Koninklijke Belgische Voetbalbond (KBVB) werd aangesteld als bondscoach van België.  We zagen hem voldoende in actie tijdens het WK voetbal in 2018.  Hij communiceert in de media niet in het Nederlands of in het Frans maar in het Engels.  De website van de KBVB is in het Nederlands, Frans, Engels en Duits.  In die volgorde, terwijl het Duits wettelijk de derde bestuurstaal is van België.  De bondscoach Gérard Linard spreekt enkel Frans.  This must be Belgium.  De taalwetten gelden voor de openbare besturen en niet voor privéondernemingen zoals de KBVB.  We gaan dat dan ook niet verder uitdiepen (4), het gaat hier op de eerste plaats om een boekrecensie.  En dan nog enkel over de incomplete bibliografie.  Maar de uitspraak van Jozef Deleu uit 1987 wordt weer eens bewaarheid: “Wij leven in het Vlaanderen van de twee snelheden: de technologisch-economische, die de grootste aandacht krijgt, en de sociaal-culturele, die zich tevreden moet stellen met de kruimels van de tafel.  Het mythische Vlaanderen van de flaminganten wordt ingeruild voor het cynische Vlaanderen der commerçanten” (5).  Ook daar speelt het Engels een rol als taal van de digitale ontwikkelingen en globalisering.  En dat valt niet meer te stoppen.

Het standaardwerk over de geschiedenis van Brugge van A. Duclos, Bruges:Histoire et Souvenirs verscheen in 1910 in het Frans.  Dan was het vele jaren wachten op het boek in het Nederlands van J.A. Van Houtte, De geschiedenis van Brugge (Tielt,1982).  En anno 2018 is het gedaan met het Nederlands.  Onlangs verscheen voor de prijs van 130 euro “Medieval Bruges, c.850-1550” van Andrew Brown en Jan Dumolyn (6).  Het werd uitgegeven door Cambridge University Press dus is het maar normaal dat dit in het Engels verscheen.  Het is goed voor de wereldwijde positionering van Brugge en dat geldt al evenzeer voor het boek over Colard Mansion.  Aangezien er nog geen Nederlandstalige spin-off verkrijgbaar is, betreft het ook hier weer een boek voor specialisten en blijft de geïnteresseerde Bruggeling die belangstelling heeft voor de geschiedenis van zijn stad op zijn honger zitten.  Maar bibliografisch, het uitgangspunt van onze beschouwingen, valt er enkel lof te rapen.  In de voetnoten gebruikt iedere auteur een volledige bibliografische verwijzing die nog eens wordt hernomen in de “Select Bibliography” achterin in het boek (p. 502-527).  Ook de index op p. 529-549 vergemakkelijkt het gebruik.  Had men maar hetzelfde gedaan in de “Vergeten Meesters”. Maar elk nadeel heeft zijn voordeel.  Anders waren we er niet toe gekomen om dit overzicht te maken.

Willy Dezutter

  1. Anne van Oosterwijk (red.), Vergeten Meesters. Pieter Pourbus en de Brugse schilderkunst van 1525 tot 1625. Uitgeverij Snoeck, Gent, 2017, 347 p.  Dit boek vormde de catalogus van de gelijknamige tentoonstelling in het Groeningemuseum van Brugge van 13 oktober 2017 tot 21 januari 2018. Deze tentoonstelling werd beperkter hernomen onder de titel “Pieter Pourbus meester-schilder uit Gouda” van 17 feburari tot/met 17 juni 2018 in het Museum Gouda.  Het is tegenwoordig de gewoonte om in een boek, om commerciële redenen, enkel goed verstopt te verwijzen naar de tentoonstelling.  Eigenlijk is een kunsttentoonstelling nog enkel het experimenteerterrein voor een boek.  De kunstwerken zijn de proefkonijnen die op allerlei mogelijke manieren technisch worden doorgelicht (radiografie, infraroodfotografie, e.d.)
  2. Till-Holger Borchert, De eeuw van Van Eyck 1430-1530. De Vlaamse Primitieven en het Zuiden. Ludion, 2002, 280 p.
  3. Evelien Hauwaerts, Evelien de Wilde en Ludo Vandamme (eds.), Colard Mansion. Incunabula, Prints and Manuscripts in Medieval Bruges. (Musea Brugge en Openbare Bibliotheek Brugge, Uitgeverij Snoeck), 2018, 253 p.  Prijs: 39 euro.  Het is zijn prijs dubbel en dik waard.
  4. We verwijzen daarvoor naar de website van de Vlaamse overheid. De “taalwet bestuurszaken” uit 1966.
  5. Jozef Deleu, De pleinvrees der kanunniken.  Uitgeverij Kritak, Leuven, 1987.
  6. Andrew Brown en Jan Dumolyn (eds.), Medieval Bruges c.850-1550. Cambridge University Press, 2018, 549 p.  En dan gaat dit alleen nog maar over de Middeleeuwen.  Er kan, voordat de 21ste eeuw verstrijkt, nog gewerkt worden aan een boek over Brugge in de 16deeeuw, de 17de, 18de, 19deen 20ste.  Zes afzonderlijke boeken over de geschiedenis van Brugge !