Paus Franciscus overleed op paasmaandag 21 april 2025. Hij was pas hersteld van een dubbele longontsteking maar gaf daags tevoren op eerste paasdag vanaf het balkon van de Sint-Pietersbasiliek, zeer verzwakt, nog de traditionele zegen “Urbi et Orbi”. Zijn afscheidsrondje op het Sint-Pietersplein in de pausmobiel, dat er op volgde, zal hem geen deugd gedaan hebben. Hetzelfde kan gezegd worden van zijn laatste audiëntie met JD Vance, vice-president van de VS. JD Vance, die zoekende was, bekeerde zich tot het katholicisme in 2019 en ontpopt zich tot een zeer reactionaire katholiek.
Het spiritueel testament van Franciscus dateert van 22 juni 2022 en werd de avond van zijn overlijden bekend gemaakt. De begrafenis van Franciscus vond plaats op zaterdag 26 april 2025 in Rome. Hieronder geven we dit testament integraal weer in de Nederlandstalige versie gevolgd door een kritische bespreking.
Miserando atque eligendo (“Door barmhartigheid en het kiezen van hem”) = [Wapenspreuk van paus Franciscus]. In de naam van de Allerheiligste Drie-eenheid. Amen.
Nu ik het naderende schemerlicht van mijn aardse leven voel, en met vaste hoop op het eeuwige leven , wil ik mijn laatste wensen uiteenzetten, uitsluitend met betrekking tot de plaats van mijn begrafenis. Gedurende mijn leven, en tijdens mijn bediening als priester en bisschop, heb ik mij altijd toevertrouwd aan de Moeder van onze Heer, de Heilige Maagd Maria. Daarom vraag ik dat mijn stoffelijk overschot – in afwachting van de dag van de Verrijzenis – rust in de Pauselijke Basiliek van Santa Maria Maggiore. Ik wens dat mijn laatste reis eindigt precies in dit oude mariale heiligdom, waar ik altijd stopte om te bidden aan het begin en einde van elke apostolische reis, waarbij ik vol vertrouwen mijn intenties toevertrouwde aan de Onbevlekte Moeder, en haar dank zegde voor haar moederlijke zorg. Ik vraag dat mijn graf wordt voorbereid in de grafnis in de zijbeuk, tussen de Paulijnse kapel (Kapel van de Salus Populi Romani) en de Sforzakapel van de Basiliek, zoals aangegeven op het bijgevoegde plan. Het graf moet zich in de grond bevinden, eenvoudig, zonder bijzondere versiering, met alleen de inscriptie FRANCISCUS. De kosten voor de voorbereiding van de begrafenis zullen worden gedekt door een bedrag dat beschikbaar is gesteld door een weldoener, en dat ik heb laten overmaken naar de Pauselijke Basiliek van Santa Maria Maggiore. Ik heb kardinaal Rolandus Makrickas, Buitengewoon Commissaris van de Liberiaanse Basiliek, (1) hierover de nodige instructies gegeven. Moge de Heer een passende beloning schenken aan allen die van mij hebben gehouden en die voor mij blijven bidden. Het lijden dat het laatste deel van mijn leven heeft gekenmerkt, bied ik de Heer aan, voor vrede in de wereld en voor broederschap onder de volkeren.
SANTA MARTA, (2) 29 juni 2022 FRANCISCUS
Een kritische ontleding: inleiding
Paus Franciscus, geboren als Jorge Mario Bergoglio (Buenos Aires 17 december 1936 – Vaticaanstad 21 april 2025) was een Argentijn (uit Italiaanse ouders) en was de eerste jezuïet die paus werd. Hij was tevens de eerste paus uit Latijns-Amerika en van het zuidelijk halfrond. Op 13 maart 2013 werd hij verkozen tot paus. Het devies van de Jezuïeten is Ad majorem Dei gloriam (tot grotere eer van god). De volledige overgave aan god. Zoiets staat al bij voorbaat garant voor een conservatieve ingesteldheid. God zoeken, vinden en dienen. Veel “Geestelijke Oefeningen” (3) maar weinig maatschappelijke relevantie.
In Vlaanderen zijn wij erg bezig met kwesties als abortus, euthanasie, homoseksualiteit, het celibaat van de priesters en het eventueel vrouwelijk priesterschap. Eigenlijk zouden we niet moeten willen dat de kerk van Rome zich met ethische kwesties bezighoudt en overal de katholieke moraal wenst op te leggen. Bij de katholieken werd er in 1968 lacherig gedaan over de encycliek Humanae Vitae van paus Paulus VI, waarin nadrukkelijk anticonceptiva (zoals de in opkomst zijnde anticonceptiepil) verboden werden. Dat werd massaal genegeerd. Zelf leren nadenken. Het is een modern maar efficiënt verschijnsel. De katholieke kerk als moreel kompas past niet meer in onze tijd. Het homohuwelijk werd afgedwongen door het parlement en niet de kerk. Er was bij Franciscus ongetwijfeld een sociale bewogenheid maar het leek soms ook op slimme marketing met het kussen en zegenen van baby’s en het uitdelen van rozenkransen. Daarmee was hij een trendsetter. De nieuwe traditie van het zegenen van baby’s wordt verdergezet door zijn opvolger paus Leo XIV op 18 mei 2025 toen hij zijn eerste rit maakte over het Sint-Pietersplein in de pausmobiel. Hij kan ook wel niet anders want die kinderen worden aangeboden door de ouders. Het wordt hem opgedrongen.
Paus Franciscus publiceerde in 2015 de encycliek Laudato Si (4). Daarin erkende hij de klimaatverandering als een wereldwijd probleem met aanzienlijke gevolgen, vooral voor de armen; hij bekritiseerde ontwikkelde landen, zoals de Verenigde Staten en China, die de grootste bijdrage leveren aan de opwarming van de aarde. In deze encycliek brengt paus Franciscus het ecologische en het sociale vraagstuk samen in een integrale ecologie. Duurzaamheid en rechtvaardigheid, maar ook vrede en menswaardigheid zijn intrinsiek met elkaar verbonden en vereisen daarom een gezamenlijke aanpak, vandaar de naam integrale ecologie.
Intussen hebben de VS en Italië anno 2025 gewoonweg besloten dat er geen klimaatprobleem is. Zij ontkennen de klimaatopwarming ! De paus raakte daar een werelds probleem aan met als uitgangspunt de Schepping van de aarde. Klaarblijkelijk wilt men nog altijd niet inzien dat niet god de wereld schiep maar wel de natuur zelf in een proces dat 4,6 miljard jaar duurde. De kerk laat met haar scheppingsverhaal Charles Darwin (1809-1882), de vader van de evolutieleer, nog elke dag opnieuw sterven. Niet god schiep de mens maar de mens schiep god. De geologische geschiedenis van de wereld en de menselijke geschiedenis van de wereld is wel meer ingewikkeld dan een goddelijke vingerknip. Volgens de filosoof Friedrich Feuerbach (1804-1872) is god een projectie van de mens. Hij beschouwde religie als een compensatie voor de beperktheid en de eindigheid van het leven. Volgens hem is godsdienst niets meer dan een illusie. Zijn schitterende definitie van het godsbegrip willen wij u niet onthouden: “God is een door de mens gemaakt wezen, waarop de mens omwille van eigen geluk en genotverhoging zijn menselijke idealen, noden en wensen projecteert”.
Ecologische voetafdruk
Franciscus had een mooi statement kunnen maken door in zijn spiritueel testament, als vervolg op zijn encycliek Laudato Si te verwijzen naar de ecologische voetafdruk ten gevolge van zijn begrafenis. Hij had daar bijvoorbeeld het volgende bericht kunnen in opnemen: “Om de uitstoot van broeikasgassen aan banden te leggen en de klimaatopwarming overeenkomstig het besluit van de klimaatconferentie van Parijs 2015 te beperken, leg ik hierbij testamentair vast om mijn begrafenis in besloten kring te laten plaatsvinden. Het is bijgevolg onnodig dat buitenlandse staatshoofden naar Rome komen.” Was getekend FRANCISCUS.
Het werd geen groene begrafenis maar een rode. Niet alleen waren de gekroonde hoofden en presidenten aanwezig maar ook al die kardinalen die naar Rome trokken voor de begrafenis en het conclaaf. Een totaal onverantwoorde ecologische voetafdruk voor de begrafenis van iemand die de nederigheid predikte. Staatshoofden en regeringsleiders doken opnieuw op in Rome bij de inauguratiemis van paus Leo XIV (5) op zondag 18 mei 2025. Ook JD Vance en zijn vrouw waren weer aanwezig (6). In zijn homilie liet paus Leo XIV blijken dat hij de ecologische opvattingen van paus Franciscus onderschrijft. Hij uitte onder meer kritiek op een economisch systeem “dat de hulpbronnen van de aarde uitbuit en de armsten marginaliseert”. Ook riep hij op tot eenheid in de katholieke kerk. Dit wijst er op dat hij, net als zijn voorganger, streng in de leer zal blijven.
De puntsgewijze analyse van het spiritueel testament
(1) De vaste hoop op het eeuwige leven
Een eeuwigheid is zonder begin en zonder einde. Het is oneindigheid. Voor de meeste christelijke theologen van vroeger en nu is de beschrijving van de eeuwigheid een lastig onderwerp. Ze brengen het in verband met “Gods relatie met de tijd” en die relatie met de tijd zouden mensen ook na hun dood kunnen hebben.
Volgens de katholieke leer scheidt de ziel zich op het moment van de dood van het lichaam, wordt onmiddellijk geoordeeld en gaat naar de hemel of de hel. Over het vagevuur, een uitvinding uit de elfde eeuw, zullen we zedig zwijgen, we gunnen iedereen een rechtstreekse hemelse gelukzaligheid. In Johannes 17:3 omschrijft Jezus het eeuwige leven door te zeggen: “Dit is het eeuwige leven, dat zij U kennen, de enige ware god, en Jezus Christus, die u gezonden hebt”. Over de authenticiteit van de evangeliën bestaan verschillende opvattingen. De moderne bijbelexegese hangt vooral de tweebronnentheorie aan. Die theorie zegt dat Mattheüs en Lucas later zijn toegevoegd en dat beiden onafhankelijk van elkaar gebaseerd zijn op het evangelie van Marcus. Het evangelie van Johannes zou volgens deze theorie veeleer een theologische constructie zijn. Het dateert van latere datum (90-110).
Paus Franciscus is “overleden in de hoop des eeuwigen levens”. Dat wil zeggen dat hij het met zekerheid verwacht en er naar uitziet. Intussen hebben velen ontdekt dat men ook “in de hemel kan komen” (…) zonder Jezus te volgen. Hij is niet meer de bron van hoop en toekomst, omdat nu eenmaal niemand met gezond verstand gelooft dat god zijn zoon naar de aarde stuurde en na hevig lijden en sterven weer lichamelijk opnam. Het onsterfelijkheidsgeloof zou kunnen ontsproten zijn uit de morele nood van mensen die vonden dat het goede niet altijd wordt beloond en het kwade niet altijd bestraft.
Eén ding is zeker: goed of slecht, dood gaan we allemaal. We weten natuurlijk niet wat de Voorzienigheid voor ieder van ons in petto heeft. Daarom is het beste recept om te genieten van het leven. Je hoeft geen groot filosoof te zijn om dat te verkondigen. Deze wijsheid is zesduizend jaar oud en komt uit het boek Prediker. Daar lezen we: “De mensen die offers aan God brengen overkomt hetzelfde als de mensen die geen offers brengen” (Prediker, 9:2). In het boek Prediker staat ook dat de slimste mensen niet altijd rijk worden. Het boek Prediker maakt deel uit van het Oude Testament en behoort tot de wijsheidsliteratuur. Het kan geplaatst worden in de vierde eeuw voor onze jaartelling. De wijsheidsleraar die het schreef (herinner het bekende “ijdelheid der ijdelheden”) is zeer verteerbaar voor niet-gelovigen. Ik schat hem veel hoger in dan de optelsom van alle parabels van die andere, meer bekende prediker, Jezus Christus. Natuurlijk raadt Prediker aan om naar god te luisteren (hoe gaat dat in zijn werk ?) maar aangezien alle dingen ook lukken zonder die genade, zien we het nut daarvan niet in. Het leven valt dus niet te begrijpen en het is dan ook beter om je niet vast te klampen aan de sprookjes van de godsdiensten: er is geen leven na de dood. Het terugzien van je geliefden in een hemels paradijs is een sprookje. Een god die dat belooft kan niet bestaan.
(2) De Heilige Maagd Maria en de onbevlekte moeder
Paus Franciscus had een grote verering voor de Heilige Maagd Maria en hij werd dan op zijn eigen verzoek begraven in de Santa Maria Maggiore. Maria was volgens het Nieuwe Testament de moeder van Jezus. Volgens het Evangelie volgens Lucas was Maria verloofd met Jozef toen de engel Gabriël haar aankondigde (de annunciatie), dat zij zwanger zou worden. Maria vroeg hoe dit zou kunnen, want ze had nog geen geslachtsgemeenschap gehad. Gabriël zei: “De Heilige Geest zal over je komen en de kracht van de Allerhoogste zal je als een schaduw bedekken” (Lucas 1:26-35).
Maagdelijke geboortes en vergelijkbare wonderlijke verwekkingen komen in dezelfde periode ook voor in de verhalen over bijzondere personen. Kritische bijbelwetenschappers verwerpen de maagdelijke geboorte als historisch feit en zien dergelijke verhalen als legenden. Maar zelfs al had Jezus geen menselijke vader dan nog kon hij, volgens sommige katholieke theologen (7), de “Zoon van God” zijn. Volgens de christelijke theologie is Jezus in de schoot van Maria ontvangen door de kracht van de Heilige Geest. Tot op de dag van vandaag wordt deze leerstelling door de rooms-katholieke kerk behouden. Maria behield haar maagdelijkheid voor, tijdens en na de geboorte van Christus. Op de concilies van Nicea (325) en Constantinopel (381) kreeg het dogma van de maagdelijke geboorte haar definitieve plaats in de katholieke geloofsbelijdenis. Onnodig te zeggen dat dit door het historisch-kritisch bijbelonderzoek totaal wordt verworpen.
De maagdelijke geboorte wordt dikwijls verward met het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria. Dit is een in 1854 door paus Pius IX uitgevaardigd dogma waarin geleerd wordt dat Maria als enig menselijk wezen vrij is van de erfzonde, die Adam en Eva over de mensheid hebben afgeroepen. Maria zou al van eeuwen te voren door god zijn uitverkoren om de moeder van zijn zoon te worden. Het dogma van de lichamelijke tenhemelopneming (feestdag 15 augustus) van Maria vormde het sluitstuk van de mariale devotie. Maria steeg niet zelf ten hemel maar werd door god “met lichaam en ziel” in de hemel opgenomen. In 1950 kondigde paus Pius XII dit dogma van Maria-Tenhemelopneming (ook bekend als “Maria-Hemelvaart”) officieel af. Uiteraard werden die dogma’s door de protestanten verworpen maar ook door alle nadenkende mensen. Het is ook overduidelijk dat de Mariacultus door antieke interculturaliteit een voortzetting is van voorchristelijke rituelen die verwijzen naar de cultus van de Moedergodin. Door de reformatie (de protestantse hervorming) werd de Mariaverering afgedaan als een vorm van afgodendienst.
(3) In afwachting van de dag van de verrijzenis
Het christendom staat of valt met de verrijzenis/opstanding van Jezus uit de doden. De kruisiging mocht niet het einde betekenen. Bekend is het woord van Paulus aan de gemeente in Korinthe : “Indien Christus niet is opgewekt, dan is immers onze prediking zonder inhoud, en zonder inhoud is ook uw geloof” (1 Kor. 15:14). Paulus schreef dat in 56 of 57 na Christus toen de evangeliën nog moesten geschreven worden. Hij heeft Christus overigens nooit gekend en ontmoette alleen de verrezen Heer ! Jezus verscheen aan Paulus als een “geestelijk lichaam”.
Paus Franciscus doelt hier niet op de verrijzenis van Christus (een miraculeus verhaal in de hoogste graad) maar op de Wederkomst (Parousie), de belofte van Jezus dat hij na zijn verrijzenis zal terugkomen op de Dag des Oordeels. In het Nieuwe Testament werd de wederkomst nog tijdens het leven van de evangelisten verwacht. In het christendom wordt de wederkomst gezien als de definitieve openbaring van god aan de mensheid. Volgens Handelingen 1:11 zal de manier van wederkomst dezelfde zijn als de manier waarop Jezus in de hemel werd opgenomen. In de Openbaring van Johannes 1:7 heeft men het over de zichtbare wederkomst van Jezus Christus op de wolken. De apostel Paulus sprak in zijn brieven de verwachting uit dat Jezus spoedig en tijdens zijn leven zou wederkeren (Romeinen 16:20-1, Korinthiërs 1:7-8, 10-11 en 15:51). In Mattheüs 24:4-44 vertelt Jezus op de Olijfberg wat de voortekenen zijn voor zijn wederkomst: opkomst van vele valse profeten, oorlogen, vervolging van de christenen. Maar Jezus komt volgens de bijbel pas terug als het evangelie over de hele wereld is verspreid en iedereen de kans heeft gekregen zich te bekeren.
Paus Leo XIV, die in de eerste plaats een missionaris is, zal dat ruim weten aan te pakken en net als Franciscus er voor zorgen dat de macht van de wereldkerk geconsolideerd blijft. De wereldbevolking bestaat nu uit 8 miljard bewoners. Maar er is ook nog een taak weggelegd voor Christus na de wederkomst. Hij zal namelijk over een leger beschikken en ten strijde trekken tegen de antichrist met zijn leger op Armageddon. En dan is er nog een lastig karwei: Satan zal voor een periode van duizend jaar moeten opgesloten worden. We staan hier ver af van de “Bergrede” (Mattheüs 5-7) en de acht zaligsprekingen waar Jezus het opneemt voor de armen en de zwakkeren. In Mattheüs 24-10 staat bij de voortekenen dat er een grote afval van gelovigen zal zijn. Wanneer de kerkleer niet aangepast wordt door weglating van al die onzin beseffen we ook waarom. In een seculiere maatschappij is er geen plaats meer voor dergelijke exotische denkbeelden .
(4) Het laatste oordeel
Zowel in joodse, christelijke en islamitische religieuze boeken wordt die dag genoemd waarop over alle mensen een oordeel zal geveld worden door god. Zowel in het Oude Testament als het Nieuwe Testament is er sprake van een eindtijd waarin levenden en doden geoordeeld zullen worden. Volgens het Boek der Openbaring zal dat plaatsvinden na het duizendjarig vredesrijk (Openbaring 20-11). Dan zullen de doden en hun graven herrijzen om samen met de dan levenden het loon van hun levenswandel te ontvangen. Naast de duivel en de gevallen engelen, worden de mensen die de genade van god hebben afgewezen verbannen naar de “buitenste duisternis”, waar het “geween is en het tandengeknars”, en zij zijn voor altijd afgesneden van gods tegenwoordigheid. Zij die de genade van god hebben aangenomen door Jezus Christus als verlosser van zonden en bemiddelaar tussen god en de mensen, zullen gerechtvaardigd zijn in gods ogen en eeuwig leven beërven onder een nieuwe hemel, op een nieuwe aarde. En god zal in hun midden wonen.
Dat gaat terug op typische apocalyptische geschriften die barsten van de fantastische beeldspraak. Moderne christelijke theologen beschouwen deze teksten als niet meer toepasselijk voor onze tijd. Het leverde wel mooie kunstwerken op zoals Het Laatste Oordeel van Michelangelo in de Sixtijnse Kapel in Rome. Deze fresco’s werden uitgevoerd tussen 1508 en 1512. Verstandige mensen hebben geen behoefte meer aan gewelddadige orakels over de eindtijd. Paus Franciscus neemt dat allemaal nog voor waar aan. Het maakt deel uit van zijn corebusiness als conservatieve volkstheoloog. Men kan het ook religieus fanatisme noemen, wat eigen is aan alle verkondigers van de “Blijde Boodschap”.
(5) Bidden
In zijn testament schrijft paus Franciscus dat hij in het begin en op het einde van een apostolische reis altijd ging bidden in de Santa Maria Maggiore. Hij was een groot Mariavereerder en bad dan bij Onze-Lieve Vrouw van Salus Populi Romani, een middeleeuwse Maria-icoon.
De H. Maagd Maria is een belangrijke middelares tussen de mensen en god maar niet altijd even betrouwbaar. Regelmatig verongelukken er autobussen met pelgrims op weg naar het bedevaartsoord Lourdes. Enkele jaren geleden kwam er een Vlaamse bedevaarder om het leven toen hij onder een trein terecht kwam bij het uitladen van de rolstoelen van Lourdespelgrims. Niet alleen katholieke pelgrims kunnen een slechte ervaring oplopen met een trein. In 2013 vonden in de Indische staat Bihar 37 hindoeïstische pelgrims de dood bij het oversteken van een spoorweg. Ze werden door een voorbij razende trein gegrepen. Bidden is een dialoog, een gesprek tussen god en mens. Volgens kenners is het praten met een god die je niet kan zien maar die je wel hoort en je zelfs kan antwoorden (en dat in alle talen van de wereld) !
Er zijn ook andere manieren om je hoofd even leeg te maken zoals meditatie. De stilte opzoeken is altijd gezond, je hebt daarvoor geen religieuze context nodig. Maar bidden kan ook een verzoek omvatten, bijvoorbeeld vragen om genezing. Dat is echter tevergeefs. Amerikaans wetenschappelijk onderzoek heeft immers al lang uitgewezen dat bidden niet helpt (8). Uiteraard allemaal dubbelblind en placebogecontroleerd onderzoek. Franciscus vraagt ook om voor hem te blijven bidden, ook al is hij overleden. Hij is klaarblijkelijk niet zeker of zijn god hem genadig zal zijn in het licht van Zijn heilig Aanschijn. Als vrijzinnig-humanist zijn we tolerant genoeg om hem de volledige zielenrust te gunnen.
(6) Lijden
De laatste zin van zijn spiritueel testament luidt: “Het lijden dat het laatste deel van mijn leven heeft gekenmerkt, bied ik de Heer aan, voor vrede in de wereld en voor broederschap onder de volkeren”. Daar spreekt de bewonderaar van Sint Franciscus. Franciscus van Assisi zag het op zich nemen van wat het leven te dragen geeft als een van de manieren om dichter bij Christus te komen. De H. Franciscus wees het lijden niet af: “draag uw deel van het lijden”. De Kerk worstelt al sinds zijn ontstaan met het vraagstuk van kwaad en lijden wat ook veel gelovigen doet afhaken. Dat is het hele vraagstuk van de theodicee, het geloven in een almachtige god die het kwaad en het lijden in de wereld toelaat. Ook zonder zo’n god blijven er onschuldige kinderen sterven en gaan de goede mensen dikwijls eerder dood dan grote schurken.
Af en toe is er zelfs twijfel bij een paus. In Italië werd in 1978 de christendemocratische partijleider Aldo Moro door de Rode Brigades ontvoerd en vermoord. Moro was een jeugdvriend van paus Paulus VI en in de kathedraal van Sint-Jan van Lateranen hield de door verdriet getekende paus op 13 mei 1978 een uitzonderlijke toespraak waarbij hij god ter verantwoording riep. Hij deed dat door de beroemde bijbelverzen van het boek Job in te roepen: “Verklaar uw optreden tegen mij. Wat voor zin heeft het dat gij onrecht doet, uw eigen schepsel verstoot maar schurken in bescherming neemt ?”.
Op een ongevoelige god die zou bestaan buiten het universum zitten wij niet te wachten. “Als God almachtig is had hij de Holocaust kunnen voorkomen. Als Hij niet in staat was hem tegen te houden, is Hij onmachtig en nutteloos, als Hij hem wel had kunnen tegenhouden, maar verkoos het niet te doen, is hij een monster” (9).
Er zijn natuurlijk gradaties van lijden. Op 14 mei 2015 was er in Brugge op Hemelvaartsdag de afgelasting van de H. Bloedprocessie wegens de regen. Die nooit wetenschappelijk onderzochte relikwie van het zogezegde bloed van Jezus Christus kwam in het begin van de 13de eeuw in Brugge terecht na de Vierde Kruistocht (1203-1204). De kruisvaarders plunderden toen Constantinopel onder leiding van graaf Boudewijn IX en namen de relikwie mee. Niemand is beschaamd om met dat gestolen goed door de straten van Brugge te trekken, ook al is het een relict van een dubieuze reliekenhandel (10). Dus zelfs de rondgang met het bloed van zijn eigen zoon laat god onverschillig.
Het probleem van het kwaad en het lijden worden beschouwd als het voornaamste argument tegen een geloof in god. Er is dus alle reden om te twijfelen aan het bestaan van een rechtvaardige god. Het idee van een persoonlijke god, ongenaakbaar en verborgen, valt nog door niemand te verdedigen.
Besluit
Zijn spiritueel testament is relatief kort maar overduidelijk. Franciscus was een devote conservatieve paus. Alle commentatoren waren het er over eens dat hij een pastorale figuur was maar dat in de twaalf jaar van zijn pontificaat de kerkelijke leer onaangeroerd bleef. Het was geen vooruitstrevende paus. Op ethisch vlak was hij ronduit behoudend met soms stuitende uitspraken zoals over dokters die abortussen uitvoeren en die hij huurmoordenaars noemde. Het homohuwelijk bleef onbespreekbaar, volgens de kerkleer blijft het een zonde. Voor het priesterambt voor vrouwen blijft de deur op slot. Symbolisch was hij progressief door zich voor te doen als sociaal bewogen wat zich uitte in soberheid en nabijheid.
De rooms-katholieke kerk blijft zich als “de enige apostolische katholieke kerk” beschouwen: de ware kerk kenmerkt zich door haar trouw aan de verkondiging van het evangelie, de zeven sacramenten, de kerkelijke traditie en de eenheid met de bisschop van Rome. De kerkstructuren heeft hij enigszins aangepast maar niet de doctrine. Hij bleef trouw aan de traditionele devoties en hield zich niet bezig met theologische vraagstukken. Ongelovigen, agnosten, buitenkerkelijken en atheïsten geloven ook: zij geloven in zichzelf en de medemens zonder het aanvaarden van illusies zoals beloning in het hiernamaals. Mensen die “het goede doen om het goede” zijn geen minderwaardige burgers. Het gaat niet om de geloofwaardigheid van het bestuursapparaat van de kerk maar om de geloofwaardigheid van haar geloofspunten.
Tijdens het Eerste Concilie van Nicea, in 325 samengeroepen door keizer Constantijn, werd de officiële leer van de toenmalige kerk vastgelegd. De goddelijkheid van Jezus werd toen gedefinieerd, bijna drie eeuwen na zijn dood ! Tijdens het Concilie van Constantinopel, gehouden in 381, werd de leer van de Triniteit vastgelegd (de Vader, de Zoon en de Heilige Geest). Op die twee concilies werd de geloofsbelijdenis vastgelegd als een theologisch dictaat dat geldt tot op de dag van vandaag. Het christendom als kerkinstituut heeft niets meer te maken met de Jezus uit de Schrift.
Willy Dezutter
1 De Liberiaanse Basiliek. “Liberiaans” slaat op de Santa Maria Maggiore, die in de 4de eeuw werd gebouwd in opdracht van paus Liberius (pontificaat 352-366) en soms wordt aangeduid als de Liberiaanse Basiliek. Kardinaal Rolandes Makrickas (Litouwen, 1972) sinds 10 augustus 2019 hoofd van de administratie van het Staatssecretariaat van de Romeinse Curie. Op 15 december 2021 werd hij buitengewoon commissaris van het kapittel van de Basiliek van de Santa Maria Maggiore. Hij stelde daar de financiën op orde. Per 20 maart 2024 beëindigde hij deze taak en werd coadjutor archipriester van de Santa M.M. Op 7 december 2024 creëerde paus Franciscus hem tot kardinaal.
2 Domus Sanctae Marthae (Huis van de Heilige Martha) is het gastenverblijf van de Heilige Stoel (het centrale bestuursorgaan van de Katholieke Kerk). Paus Franciscus koos er voor om niet te gaan wonen in het Apostolische Paleis, de officiële residentie van de pausen. Hij koos voor het eenvoudige gastenverblijf. Zijn opvolger paus Leo XIV zal terug zijn intrek nemen in het Apostolisch Paleis. Dat is niet omdat hij van weelde houdt maar officieel heet het dat het beter kan beveiligd worden.
3 Ignatius van Loyola (1491-1556), de eerste generale overste van de Jezuïetenorde schreef het boekje “Geestelijke Oefeningen”. Het is een werk – en oefenboek. Hij behandelt verschillende gebedsvormen.
4 Laudato Si. Geloofd zijt Gij, Heer. Verwijzend naar de begintekst van de coupletten van het zonnelied van de heilige Franciscus van Assisi (Assisi, 1181 of 1182 – 1226). Encycliek van paus Franciscus “Over de zorg voor het gemeenschappelijke Huis”. De officiële Nederlandse vertaling, een door de Nederlandse Bisschoppenconferentie geautoriseerde uitgave. Utrecht, 2015, 161 p. en online raadpleegbaar. Hoofdstuk 1 Wat met ons huis aan het gebeuren is (p. 17-19). Vervuiling en klimaatveranderingen.
5 Paus Leo XIV geboren als Robert Francis Prevost (Chicago 14 september 1955) is een Amerikaans-Peruaans priester. Sinds 8 mei 2025 paus als opvolger van Franciscus. Van 1985 tot 1998 voor de missie van de augustijner orde in Peru. Op 26 september 2015 benoeming bisschop in Peru (Zuid-Amerika). Op 30 september 2023 kardinaal gecreëerd.
6 De begrafenis van Franciscus werd bijgewoond door Donald Trump, de president van de VS. JD Vance, de vice-president was daags voor zijn overlijden nog op audiëntie bij paus Franciscus en woonde daarna de inauguratie bij van paus Leo XIV. Hij nodigde de eerste Amerikaanse paus uit voor een bezoek aan de VS. De samenkomsten in Rome zorgden ook voor diplomatieke gesprekken over de beëindiging van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne.
7 “According to the faith of the Church , the Sonship of Jesus does not rest on the fact that Jesus had no human father: the doctrine of Jesus’ divinity would not be affected if Jesus had been the product of a normal human marriage. For the Sonship of wich faith speaks is not a biological but an ontological fact, an event not in time but in God’s eternity”. J. Ratzinger, Introduction to Christianity. San Francisco, 2004, p. 274-275. Joseph Ratzinger (1927-2022) was van 2005-2013 de 265e paus onder de naam Benedictus XVI. Deze hoogleraar fundamentele theologie was 25 jaar prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer en president van de Pauselijke Bijbelcommissie.
8 Johan Braeckman en Maarten Boudry, De ongelovige Thomas heeft een punt. Een handleiding voor kritisch denken. Antwerpen, 2012, p. 213-219 met wetenschappelijke studies over bidden.
9 Karen Armstrong, Een geschiedenis van God. Vierduizend jaar jodendom, christendom en islam. De Bezige Bij, Amsterdam, 2006, p. 416.
10 Gertrud Schiller, Ikonographie der christlichen Kunst. Band 2; Die Passion Christi, Gütersloh, 1968, p. 203.
U kunt uit dit artikel citeren mits bronvermelding met de volgende referentie: Willy Dezutter, Het spiritueel testament van paus Franciscus (1936-2025). Een kritische ontleding, op willydezutter.be [online] geraadpleegd op … (datum).