De Speelmanskapel – de Sleutelbrug –  brouwerij “De Sleutels”

Sinds 1987 is de voormalige Speelmanskapel, gelegen aan de Sleutelbrug in de Beenhouwersstraat 1 te Brugge, het “Vrijzinnig Huis”.

In de algemene vergadering van 4 december 2003 werd beslist om het Vrijzinnig Laïciserend Centrum Brugge vzw (V.L.C.) om te vormen tot Vrijzinnig Centrum Brugge vzw.  Het woord “laïciserend” klinkt niet erg modern, maar was voor insiders wel zeer duidelijk: het verwijst naar het Franse begrip “laïcité”, d.w.z. het streven naar een lekenstaat door strikte toepassing van de scheiding van kerk en staat.  Dit wordt nagestreefd in open dialoog.

In navolging van de andere Vrijzinnige Centra werd op zoek gegaan naar een passende naam voor het ontmoetingscentrum, dat ook zijn naam zou lenen aan het kwartaaltijdschrift.

In een open raad van bestuur werd op 17 mei 2004 gekozen voor de naam “Sleutelbrug”, een naam die de brug symboliseert tussen de vrijzinnigen onderling, maar ook de openheid naar andere gezindten.  Het Vrijzinnig Centrum “De Sleutelbrug” omvat de Speelmanskapel (tentoonstellingsruimte en vergaderruimte) en de administratie op het adres Beenhouwersstraat 3.  Op 22 september 2012 vierde men het 25-jarig bestaan op die locatie.

De Sleutelbrug

Bij ministerieel besluit van 28 maart 2002 werden er elf bruggen als monument beschermd.  Al die oorspronkelijk houten bruggen bevinden zich op de zogenaamde binnenreien van Brugge, dat is de ring van grachten die vanaf 1127-1128 de eerste omwalling van de stad vormde.  Deze omwalling telde zeven stadspoorten met bijbehorende bruggen.  Door de stedelijke expansie in de 12^de en 13^de eeuw ontstonden er stadswijken buiten de eerste omwalling en om de nieuwe wijken te verbinden met de oude stad bouwde men nieuwe bruggen.  De Speelmansrei behoorde als defensieve waterloop tot het tracé van de eerste omwalling.  De Sleutelbrug is een drieledige boogbrug uit de 14^de eeuw van natuursteen en baksteen.  Behalve de Sleutelbrug zijn er nog een aantal andere bruggen die de Speelmansrei overspannen, nl. de Ezelbrug aan de toenmalige Ezelpoort of Sint-Jacobspoort en de Vlamingbrug aan de gelijknamige en verdwenen Vlamingpoort.  Zeer bekend is uiteraard de Leeuwbrug.  Nadat de houten Leeuwbrug in 1627 in steen herbouwd was, plaatste men in 1629 twee leeuwenbeeldjes op de borstweringen.

De Sleutelbrug, met inbegrip van de eveneens beschermde trap, is gelegen aan de Beenhouwersstraat, Speelmansrei, Wulfhagestraat.  De oudste vermelding gaat terug tot 1285 (als Dudzelebrug) en in zijn huidige toestand dateert dit monument uit 1331.

Brouwerij “De Sleutels”

Deze brouwerij gaat ver terug in de geschiedenis.  In de lijst van de 54 Brugse brouwerijen uit 1441 wordt ze als brouwerij “In de Slotel” vermeld.  Bij de telling der Grootbierbrouwerijen in 1673 wordt ze gerekend tot de grootste van de stad en “De Sloter” genoemd.  De Sleutelbrug ontleent zijn naam aan die brouwerij, die zou blijven bestaan tot in 1949.

Op het eind van de 18^de eeuw komt de brouwerij in handen van Charles (Karel) van Severen (1755-1823), later overgenomen door zijn zoon Charles (Karel-Jan) Van Severen (1801-1842).  In 1856 wordt de brouwerij overgenomen door Frans Verlinde die in 1879 zou huwen met de brouwersdochter Marie Cauwe (1853-1929), die later als weduwe het bedrijf zal blijven leiden.  De brasserie “Les Clefs” komt in handen van de zoon van Stanislas Verlinde (1882-1952) en zijn echtgenote Bertha De Clercq (1886-1942).  De brouwactiviteiten vielen stil in 1949. Volgens de 19^de-eeuwse bevolkingsboeken was de brouwerij gelegen op het adres D4/1 dat is Wulfhagestraat 37.  Door haar ligging op de hoek van de Wulfhagestraat met de Sleutelbrug en de Speelmansrei werd een gedeelte van de vroegere stadsversterkingen door de brouwerij ingepalmd.  Tussen 1950 en 1960 werd de brouwerij en de mouttoren gesloopt maar helaas ook de halfronde versterkingstoren aan de zijgevel, die nota bene behoorde tot de eerste versterkingsgordel langs de Speelmansrei.  Het zou niet de laatste stedenbouwkundige blunder zijn waarbij geen rekening gehouden werd met archeologische restanten en de context of natuurlijke samenhang.

Thans staat op die site, Wulfhagestraat 43, het hotel Azalea.

De Speelmanskapel

 

De Speelmanskapel, Beenhouwersstraat 1, is beschermd monument (M.B. 9 juni 1998).  Het is de voormalige kapel van het gilde der Brugse speellieden.  De speellieden of speelmannen worden als gilde voor het eerst vernoemd in 1292 en werden opgeheven in 1795.  Ze hadden het monopolie om huwelijken en feesten op te luisteren.  Voor hun rol als muzikanten verwijzen we naar het boek van Pieter Andriessen (1943-2005), Die van Muziken gheerne horen. Muziek in Brugge 1200-1800. Brugge, 2002.

De kapel werd in 1421 opgetrokken aan het begin van de Beenhouwersstraat en gaf later haar naam aan de Speelmansrei die oorspronkelijk Poortgracht noemde.  Deze eenvoudige gotische kapel op rechthoekig grondplan wordt verlicht door vier spitsboogramen.  Op de achterwand was er een, thans verdwenen, fresco met de afbeelding van een Volto Santo of Heilige Gelaat.  Dit was een zogezegde afbeelding van het “echte gelaat van Christus”.  Dit gaat terug op een legende van Nicodemus die een crucifix uit cederhout sneed afkomstig uit Libanon.

De stad Brugge kocht in 1961 het zwaar vervallen gebouw aan en restaureerde het in 1968-1969.  Het originele balkwerk met spitstongewelf werd opnieuw samengesteld.  Twee balken op kraagstukken van gesculpteerde speellieden, bleven bewaard.  Het werd een historiserende restauratie bij gebrek aan voldoende bronnenmateriaal.  In 1421 was er in de aanbestedingstekst wel nog sprake van de Wulfaertsbrug, de latere Sleutelbrug.  Het is trouwens het vermelden waard dat de naam Beenhouwersstraat pas vanaf 1299 in zwang kwam.  Aanvankelijk sprak men over “Buiten Wulfhage”.

Willy Dezutter