In 1988 werd door de Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw (UVV, Brand Whitlocklaan 50, 1200 Brussel) een affiche verspreid met de bekende tekst “Het denken mag zich nooit onderwerpen”  van de Franse wiskundige en wetenschapsfilosoof Henri Poincaré (1854-1912).

Het werd ondertekend met Poincaré, zonder de voornaam Henri. Deze versie, eveneens met de ondertekening Poincaré werd nadien in een oplage van 300 exemplaren uitgegeven in zeefdruk (afm. 52 cm h. x br. 66 cm)  door de Gentse kunstenaar Balder. Natuurlijk is de oorspronkelijke tekst in het Frans maar één van de beste vertalingen in het Nederlands luidt als volgt:

Het denken mag zich nooit onderwerpen

noch aan een dogma

noch aan een partij

noch aan een hartstocht

noch aan een belang

noch aan een vooroordeel

noch aan om het even wat

maar uitsluitend aan de feiten zelf

want zich onderwerpen betekent

het einde van alle denken

De oorspronkelijke Franse tekst van Henri Poincaré komt uit zijn boek “Science et méthode” uit 1908. Ter vergelijking geven wij hieronder de tekst weer in lopende vorm:

La pensée ne doit jamais se soumettre, ni à un dogme, ni à un parti, ni à une passion, ni à quoi que ce soit, si ce n’est aux faits eux-mêmes, parce que, pour elle, se soumettre, ce serait cesser d’ être.

Kunstenaar Balder, pseudoniem van Boudewijn Van Hoecke (° Gent, 10.12.1945 – + Landegem 20.7.2014) hield zich voor de woordschikking (zie afbeelding) aan de affiche van UVV. De twee kolommen zijn oud-Egyptische lotuszuilen. Voor een vrijdenker is deze artistieke uitbeelding niet vreemd te noemen. Hij signeerde rechts onderaan. Net zoals bij het UVV-voorbeeld verwijst hij naar de naam Poincaré.

In beide gevallen had men mogen benadrukken dat het Henri Poincaré betreft, één van de grootste geleerden van zijn tijd. Zijn tekst omschrijft zeer goed het begrip “vrij onderzoek” (in het Frans libre examen). Het vrije onderzoek is een vorm van wetenschapsbeoefening zonder vooroordelen, zonder een beroep te doen op autoriteit, een dogma of een geloof. De Vrije Universiteit Brussel (VUB) onderschrijft deze principes en in het particuliere leven is de Poincaré een richtlijn geworden binnen het vrijzinnig humanisme.

Willy Dezutter