Category Archives: Levensbeschouwing

Epicurus over god en het kwaad

Centraal in de filosofie van de Griekse wijsgeer Epicurus (ca. 341-270 v.o.t. = voor onze tijdrekening) staat het persoonlijk geluk dat men kan bereiken door zoveel mogelijk pijn en verdriet te vermijden.

Hij bezwoer ook de angst voor de dood: “Heb geen angst voor de dood, want zolang wij er zijn is de dood er niet en als de dood er is, zijn wij er niet meer”. Hij heeft de mensen ook bevrijd van bijgeloof en vrees voor de goden. De waarneming is volgens Epicurus de enige bron van kennis. Natuurlijk beschouwden de kerkvaders (de leraren van de vroegchristelijke kerk) hem als een ketter. Al 2300 jaar geleden ontwikkelde hij een filosofie die inging tegen de religie en mystiek. Veel van zijn geschriften zijn verloren gegaan en andere, dikwijls slechts fragmenten, werden overgeleverd door latere schrijvers uit de oudheid. Dat is niet zo uitzonderlijk want zoals iedereen weet, kennen we het werk van Socrates (toch de stichter van de westerse filosofie) voornamelijk via Plato. Of denk aan de weinig bekende filosoof Celsus die rond 178 o.t. het “Ware woord” schreef, een kritisch boek over het christelijk geloof. Dit boek bleef niet bewaard maar we kennen de hoofdlijnen omdat Origines het bestreed in zijn “Contra Celsum” uit 248. Eén van die fragmenten van Epicurus handelt over zijn bekende stelling waar hedendaagse theologen nog altijd mee worstelen en dat terug te vinden is in de “De ira Dei” (“De toorn Gods”) van de vroegchristelijke schrijver Lactantius (ca. 250-320 o. t. = onze tijd). Het luidt als volgt:

“Ofwel wil God het lijden wegnemen en kan Hij het niet. Ofwel kan Hij het en wil Hij het niet wegnemen. Ofwel wil Hij het niet en kan Hij het niet. Ofwel wil Hij het en kan Hij het. Indien Hij het wil en niet kan, is Hij onmachtig, wat niet overeenkomt met God. Indien Hij het kan en niet wil, is Hij ongenadig, iets dat aan God evenzeer vreemd moet zijn. Indien Hij het niet wil en niet kan is Hij zowel ongenadig als onmachtig en derhalve ook geen God. Indien Hij wil en kan – en dat is het enige wat God past – vanwaar komt dan het kwaad en waarom neemt God het niet weg ?” (1)

Ter vergelijking geven wij hier ook de vertaling van prof. E. Vermeersch en voor alle duidelijkheid ook de weergave van de oorspronkelijke tekst zoals te vinden bij Lactantius. E. Vermeersch tekent daarbij aan: “Dat is een volstrekt logische redenering waar je geen speld kan tussen krijgen” (Dirk Verhofstadt, op.cit. p. 85).

“Ofwel wil God het kwade uit de wereld wegnemen, maar kan hij het niet; ofwel kan hij het, maar wil hij het niet. Ofwel wil hij het niet en kan hij het niet; ofwel wil en kan hij het. Indien hij het wil en niet kan , is hij onmachtig. Indien hij het kan en niet wil, heeft hij ons niet lief. Indien hij het wil noch kan, is hij noch goed noch almachtig. Indien hij het wil en kan – en dat is het enige dat God past -, vanwaar komt dan het feitelijk kwaad en waarom neemt hij het niet weg ?” (2)

“Deus, inquit, aut vult tollere mala et non potest, aut potest et non vult, aut neque vult neque potest, aut et vult et potest. Si vult et non potest, inbecillus est, quod in deum non cadit; si potest et non vult, invidus, quod aeque alienum est a deo; si neque vult neque potest, et invidus et inbecillus est ideoque nec deus; si et vult et potest, quod solum deo convenit, unde ergo sunt mala aut cur illa non tollit ?”

Dit deductief argumentatieschema rekent men tot de formele logica en heet een “modus tollens”, het ontkennen door de ontkenning (3). Men noemt het ook wel een “tetralemma”. Prof. Victor J. Stenger geeft in zijn boek een groot aantal van dergelijke tegenbewijzen (4). Volgens de Duitse klassieke filoloog prof. Reinhold F. Glei (Universiteit Bochum) is dat fragment niet van Epicurus maar komt het uit een andere academische bron (5) maar dat zegt natuurlijk niets over de geldigheid van de argumenten. Het werk van Lactantius werd door Jacques-Paul Migne opgenomen in de Patrologia Latina (PL 7, 121) en de originele tekst is digitaal beschikbaar (6). Lucretius, de Romeinse dichter uit de 1^ste eeuw v.o.t. heeft in zijn “De Rerum Natura” de hele leer van Epicurus in dichtvorm uiteengezet. Later heeft men gepoogd om Epicurus in een kwaad daglicht te stellen door het te laten voorkomen alsof alles draait rond het streven naar zinnelijk genot. In feite streefde hij en zijn aanhangers naar een optimale gelukstoestand gespreid over een lange tijd: zoveel mogelijk genieten van het leven maar zonder overdaad te doen. Het gaat niet over het maximaliseren van hedonisme maar het bereiken van gemoedsrust en onverstoorbaarheid (de “ataraxia”). Nu zou hij tegen de ratrace zijn in onze maatschappij en aandacht hebben voor milieuproblemen. In zijn tijd bestonden er nog geen auto’s en dus heeft hij het ook niet over de CO₂-uitstoot. Wij moeten hem dus interpreteren, iets dat we ook met de Bijbel moeten doen waarin ook niks te vinden is over kernenergie. De hedendaagse theologen en (christelijke) filosofen hebben er niets beter op gevonden dan het godsbegrip te verruimen om zo te ontsnappen aan het dilemma van een almachtige, alwetende en moreel perfecte god. De theïsten moeten dan ook steeds maar nieuwe strategieën bedenken. Maar zelfs wanneer men het kwaad overlaat aan “de vrije wil” van de mens ontslaat dat god (die niet bestaat) daarmee nog niet van zijn goddelijke verantwoordelijkheid. Voor het duiden van het persoonlijke kwaad zitten ze steeds in het defensief, maar voor het natuurlijk kwaad (bijv. een aardbeving) heeft men de oplossing gevonden: dat is het werk van Satan! (7)

Willy Dezutter

Deze bijdrage over Epicurus is een addendum bij ons artikel “God en de Holocaust” op deze blog.

1 Vertaling prof. dr. Palmyre Oomen, Radboud Universiteit Nijmegen. Palmyre M.F. Oomen, Lijden als vraag naar God. Een bijdrage vanuit Whitehead’s filosofie, in: Tijdschrift voor Theologie 34 (1994), p. 248. Oomen vertaalt “mala” de eerste keer als lijden en de tweede keer als kwaad. Het is juister om “mala” (zelfst. nw. kwaad = malus) te vertalen als kwaad zoals E. Vermeersch doet. Zie voor de Duitse vertalingen onze Bijlage over het “Dilemma Epicureum” waar het kwaad of het kwade iedere keer als “Übel” wordt vertaald. In de Engelse vertalingen gebruikt men consequent twee maal het woord “evil”, idem in de Franse vertalingen “le mal” of “des maux”.

2 Dirk Verhofstadt, In gesprek met Etienne Vermeersch. Een zoektocht naar waarheid. Houtekiet, Antwerpen – Utrecht, 2011, p. 85.

3 Stanford Encyclopedia of Philosophy (editie 2015): Ancient Logic: The Stoics o.a. Epicurus.

4 Victor J. Stenger, God een onhoudbare hypothese. Ned. vert. Uitgeverij Veen, Diemen, 2008, p. 33-36 en met verwijzing naar M. Martin en R. Monnier (red.), The Impossibility of God. Amherst, New York, 2003, p. 59 voor het probleem van het kwaad. (zie hieronder)

Als God bestaat, dan zijn de eigenschappen van God niet in tegenspraak met het bestaan van het kwaad.
De eigenschappen van God zijn in tegenspraak met het bestaan van het kwaad.
Daarom bestaat God niet en kan ook niet bestaan.

5 Reinhold Glei, Et invidus et inbecillus. Das angebliche Epikurfragment bei Laktanz, De ira Dei 13, 20-21, in: Vigiliae Christianae 42 (1988), 1, pp. 47-58. Dit tijdschrift is “A Review of Early Christian Life and Language” uitgegeven door E.J. Brill, Leiden.

6 www.documentacatholicaomnia.eu /02m/0240-0320,_Lactantius_De_Ira_Dei_MTL.pdf

7 Een goed verzamelwerk is M.M. Adams & R.M. Adams (red.) The Problem of Evil, Oxford University Press, Oxford, 1990 o.m. William Rowe, The Problem of Evil and Some Varieties of Atheism, pp. 126-137.

Bijlage

Hieronder volgt de Duitse vertaling van Prof. Reinhold Glei (p. 46 a.w. zie voetnoot 5).

“Entweder, so sagt er, will Gott die Übel aufheben, kann er aber nicht, oder er kann es zwar, will aber nicht, oder kann nicht und will auch nicht, oder will es und kann es. Wenn er will und nicht kann, is er schwach, was Gott nicht zutrifft; wenn er kann und nicht will ist er miszgünstig, was mit Gott ebenso unvereinbar ist; wenn er weder will noch kann, ist er miszgünstig und schwach zugleich und daher kein Gott; wenn er aber will und kann, was allein Gott zukommt, woher kommen dan die Übel, oder warum hebt er sie nicht auf ?”

Ter vergelijking geven wij hier de Duitse vertaling van hetzelfde “argumentum Epicuri” uit de gepubliceerde dissertatie van Jan Baucke-Ruegg (Die Allmacht Gottes,1998, p. 39) (1).

“Entweder will Gott die Übel beseitigen und kann es nicht, oder er kann es und will es nicht, oder er kann es nicht und will es nicht, oder er kann es und will es. Wenn er nun will und nicht kann, so ist er schwach , was auf Gott nicht zutrifft. Wenn er kann und nicht will , dann ist er miszgünstig, was ebenfalls Gott fremd ist. Wenn er nicht will und nicht kann, dann ist er sowohl miszgünstig wie auch schwach und dann auch nicht Gott. Wenn er aber will und kann, was allein sich für Gott ziemt, woher kommen dann die Übel und warum nimmt er sie nicht weg ?”

Bauke-Ruegg verwijst niet naar R. Glei en gaat er van uit dat het een tekst is van Epicurus zoals aangegeven door Lactantius. Ook in de internationale literatuur houdt men vast aan Epicurus omdat het zo bekend staat.

We zullen hier niet grondiger ingaan op die Duitse vertalingen want dan dienen we ook Engelstalige en Franstalige equivalenten erbij te betrekken en wordt het een filologische studie. Tot slot merken we op dat ook alle vertalingen van de Bijbel van elkaar verschillen. De Rooms-Katholieke Kerk zag zeer lang de vertaling het liefst teruggaan op de Vulgaat (de vertaling in het Latijn door Hiëronymus, datering tussen 390 en 405 o. t.). In 1975 verscheen dan de Willibrordvertaling waar de godsnaam “Jahwe” werd vervangen door “Heer”. Het boek Psalmen werd vertaald door de dichteres en classica Ida Gerhardt en haar partner de letterkundige Marie van der Zeyde. De tweede, geheel herziene versie verscheen in 1995. Daarin werd het vrouwonvriendelijk taalgebruik geweerd ! De gereformeerd-protestanten houden streng vast aan de Statenvertaling (Synode van Dordrecht 1618) hoewel er sinds 2014 ook een vertaling bestaat in “gewoon” Nederlands. Die laatste van het Nederlands Bijbelgenootschap is echter minder plechtstatig en dan denken sommigen algauw dat god zelf niet aan het woord is (2).

Willy Dezutter

Jan Baucke – Ruegg, Die Allmacht Gottes. Systematisch-theologische Erwägungen zwischen Metaphysik, Postmoderne und Poesie. Uitgegeven door Walter de Gruyter, Berlin – New York, 1998, p. 39.
We vonden nog een leuk tetralemma, weliswaar niet van Epicurus en niet van dezelfde draagwijdte, maar gezien de weersomstandigheden bij ons valt het bijna dagelijks uit te testen:

Als het regent , word ik nat.

Ik word niet nat.

Dus: het regent niet.

Voor het deductief redeneren en de geldigheid van syllogismen, zie : Marc Brysbaert, Psychologie. Academia Press, Gent, 2006, pp. 364-369.

Gods mysterie in Sutherland Springs

In Knack (2018, 2) schreef kerkjurist en mediafiguur Rik Torfs een essay over “Zijn religies sterker dan ideologieën ?” Hij heeft het daarin over de stille kracht van godsdiensten. Hij stelt god buiten de logica en roemt de ruimte die religie laat voor het mysterie.

Waar hij aan voorbij gaat is het Gods mysterie van Sutherland Springs. Op 5 november 2017 schoot de ex-militair Devin Kelley 26 kerkgangers dood in de “First Baptist Church” van Sutherland Springs in Texas. Die kerkbezoekers werden lukraak doodgeschoten. Natuurlijk was de dader zwaar gestoord. Voor de overlevenden gaat alles gewoon verder. Het kerkgebouwtje stroomt vol met dorpelingen en dominee Frank Pomeroy plaatst alles in zijn juiste perspectief: het behoort bij het lijden van christenen, er zijn immers al vele christenen geweest die gestorven zijn voor het geloof. De journalist Michael Persson tekende de reacties op van de nabestaanden (Zeno/De Morgen, 30.12.2017) die het doodleuk beschouwden als een gevecht van God met Satan. Het lichaam van Christus werd aangevallen maar dat zorgde voor een revival onder christenen. Satan fungeerde als katalysator voor god en daarmee heeft deze tragedie ook een goede kant. Een overlevende worstelt dan weer met grote schuldgevoelens want hij weet niet welke bedoeling god met hem heeft. Voor de gestorven kinderen valt het uiteindelijk ook wel mee. Die hebben wellicht even pijn geleden maar de beloning is groot want ze zijn nu immers in de hemel. Ik zou zeggen: groot en klein, waar wachten wij nog op ? Alles wordt toegeschreven aan de goddelijke voorzienigheid: de één moest sterven, de ander overleefde. Wanneer god iemand laat sterven, heeft hij daar een bedoeling mee. Dat is gods mysterie. Uiteindelijk kon iemand de dader neerschieten. Die was dan weer een werktuig in gods handen. Zelf zegt hij daarover: “Kennelijk vond God het genoeg. God kan het kwaad niet tegenhouden maar hij kan ingrijpen. Hij had overlevenden nodig om het verhaal te vertellen”.

Het gaat hier natuurlijk over de god van de evangelische kerk in Amerika die ook wel eens iemand durft te genezen tijdens een healing. De extatische dominee is dan de bemiddelaar en Jezus doet het echte werk. De god van de katholieken is de jongste decennia heel wat bedaarder geworden. Zelfs de wonderen uit het Nieuwe Testament worden door katholieke theologen niet meer als dusdanig erkend. Er genezen nu nog altijd in bepaalde bedevaartsoorden personen van een psychosomatische ziekte maar verloren ledematen groeien niet terug aan.

Rik Torfs wenst graag het mystieke te benadrukken gevolgd door zijn typisch monkellachje. Hij hanteert in godsdienstzaken graag de ironie. Hij weet wel waarom; als “Bekende Vlaming” kan hij het zich niet permitteren om als idioot beschouwd te worden. Hij spiegelt daardoor de mensen iets voor dat onbereikbaar is voor iedereen die niet over de voor hem noodzakelijk geachte genade beschikt. Bestrijd de irrationaliteit en voorkom daarmee godsdienstwaanzin. Dat is beter voor de geestelijke hygiëne en voorkomt jihadistische aanslagen bij diegenen die god gelijkstellen aan Allah . Ook die gaan rechtstreeks naar het paradijs.

Willy Dezutter

Een dure en erg vervuilende keppel

“Om de uitstoot van boeikasgassen aan banden te leggen en de klimaatopwarming, overeenkomstig het besluit van de klimaatconferentie van Parijs 2015, te beperken, leg ik testamentair vast om mijn begrafenis in besloten familiekring te laten plaatsvinden. Het is bijgevolg onnodig dat buitenlandse staatshoofden naar Jeruzalem komen.” Was getekend: Shimon Peres. Helaas heeft deze Nobelprijswinnaar en oud-president van Israël bovenstaande niet laten vastleggen en was het op 30 september 2016 erg druk in Jeruzalem. De Amerikanen, onder wie oud-president Bill Clinton en president Barack Obama, waren er met zes vliegtuigen. Daarnaast werden er nog zo’n zestig privé vliegtuigen verwacht. Als veiligheidsmaatregel waren er zevenduizend extra politiemensen op de been. Uiteindelijk waren er drieduizend genodigden aanwezig. Het was alleszins geen groene begrafenis. Vanaf 2023 zal er om de vijf jaar een wereldwijde evaluatie plaatsvinden van de uitstoot. Bij de berekening van de overmatige CO2-uitstoot zal men nog eens mogen terugdenken aan Jeruzalem 30 september 2016. Shimon Peres was zich bewust van zijn sterfelijkheid. In “Der Spiegel” verklaarde hij: “De enige persoon die eeuwigheid geniet, is de Messias, en die moet nog komen”. Arme christenen die al twintig eeuwen de verkeerde Messias aanbidden !

Keppel

Het valt telkens weer op dat bij joodse plechtigheden een groot aantal buitenlandse leiders, ook wanneer ze geen jood zijn, een keppeltje dragen. Uiteraard hebben Bill Clinton en Barack Obama hun eigen keppel die bij hen thuis in de kast ligt. Voor de VS, met zijn sterke joodse lobby, is dat een must om electorale redenen. De Franse president François Hollande maar ook onze premier Charles Michel, om slechts die twee te noemen, droegen geen keppeltje. Dat is volstrekt logisch: je moet nooit doen wat je niet bent. Alleen joodse mannen dragen dit religieus symbool dat hen er aan herinnert dat “God je klein maakt en je daarom je eigen verstand moet bedekken”. Over het dragen van een keppel staat niets in de Bijbel. De verplichte hoofdbedekking voor joodse mannen is pas ontstaan in de 16^de eeuw als een soort traditie. Het dragen van de keppel aan buitenlandse staatshoofden opdringen (en toeristen ! kassa), zogezegd om “respect te betuigen”, is natuurlijk een drogreden. Het is niet de gewoonte en zelfs af te raden om aan rituelen deel te nemen van godsdienstige plechtigheden wanneer men zelf geen praktiserend lid is van die godsdienst. Je kunt, als ongelovige, uit respect (!) voor de overledene perfect deelnemen aan een katholieke uitvaartmis maar het zou toch bespottelijk zijn om op zo’n ogenblik de aandacht te willen trekken door tot “de heilige tafel te naderen”. Tenzij men nog eens te communie wenst te gaan om electorale redenen. Dan komt men zeker nog eens met zijn foto in de “boekskes”. Dat overkwam Bart De Wever de burgemeester van Antwerpen, die dit genademiddel tot zich nam op de begrafenis van de komiek Gaston Berghmans op 27 mei 2016 in de Sint-Andrieskerk van Antwerpen. Maar dat was wellicht uit innerlijke overtuiging ondanks de verlichtingsideeën die hij propageert. Hij heeft dus nog verwachtingen. Het is een mooi vooruitzicht: nu de baas op aarde en later ook in de hemel.

Pelgrims lopen groot gevaar

Enkele jaren geleden kwam een Vlaamse bedevaarder om het leven toen hij onder een trein terecht kwam bij het uitladen van de rolstoelen van Lourdespelgrims. Niet alleen katholieke pelgrims kunnen een slechte ervaring oplopen met een trein. In 2013 vonden in de Indische staat Bihar 37 hindoeïstische pelgrims de dood bij het oversteken van een spoorweg. Ze werden door een voorbij razende trein gegrepen. Nu is Maria wel een belangrijke middelares tussen de mensen en god maar een reis naar de Franse Pyreneeën blijft vol gevaar. Regelmatig verongelukken er autobussen met pelgrims op weg naar de moeder van de Heer. Het is daarom wel praktisch om een replica van de Lourdesgrot te hebben naast de kerk van je eigen gemeente. Zo de god van de christenen al niet almachtig is, zit ook Allah, de god van de moslims, regelmatig te slapen. Op 11 september 2015, de eerste dag van het Islamitisch Offerfeest, stak er een hevige storm op in Mekka en viel er een grote hijskraan om. Resultaat: 107 doden en 230 gewonden. Maar het ergste moest nog komen. Tijdens de slotdag van de Hadj, de jaarlijkse bedevaart naar Mekka, werden er op 24 september 2015 andermaal honderden pelgrims onder de voet gelopen. In 1990 waren er 1426 dodelijke slachtoffers en nu startte men op het aantal 717 maar dat werd op 29 september 2015 al bijgesteld op 1100. Andere bronnen geven nog hogere cijfers (tot 2110 doden) maar in feite tracht de overheid het juiste aantal te verdoezelen om rivaal Iran te ontzien. Het duidelijkst was de Saoedische minister die zei: “Tegen de wil van god kunnen we niets ondernemen”. Al dat gedrang is nodig voor de rituele steniging van de duivel ! Een massa die in beweging komt ontsnapt aan de almacht van Allah. Maar zoiets kan overal gebeuren, op Westerse muziekfestivals en in voetbalstadions. Zowel de god van de moslims al die van de christenen is nu eenmaal een slechte groepsmanager.

Gradaties van lijden

Maar er zijn verschillende gradaties van lijden. Op 14 mei 2015 was er in Brugge op Hemelvaartsdag de afgelasting van de H. Bloedprocessie wegens de regen. Die nooit wetenschappelijk onderzochte relikwie van het zogezegde bloed van Jezus Christus (1) kwam in het begin van de 13^de eeuw in Brugge terecht na de Vierde Kruistocht (1203-1204). De kruisvaarders plunderden toen Constantinopel onder leiding van Graaf Boudewijn IX en namen die relikwie mee. Niemand is beschaamd om met dat gestolen goed door de straten van Brugge te trekken, ook al is het een relict van de dubieuze reliekenhandel (2). Dus zelfs de rondgang met het bloed van zijn eigen zoon laat god onverschillig. De tickets (verkocht aan de toeristen, voorheen pelgrims geheten) werden niet terugbetaald. “De tickets zijn via verschillende kanalen verkocht zodat het moeilijk is om iedereen terug te betalen” luidde de uitleg. God is niet almachtig maar kennelijk ook niet alwetend. Maar ook een andere processie in Brugge ging voor het tweede jaar op rij niet door wegens slecht weer. Op 15 augustus 2014 en 2015 ging de Blindekensprocessie (3) niet uit. In 1304, in de Slag bij de Pevelenberg, stond de Moeder Gods nog aan de zijde van de Vlamingen tegen de Fransen, maar de non-pacifistische en partijdige Maagd Maria is als weergodin volstrekt onbetrouwbaar gebleken. Weten de organisatoren dan niet meer dat men een mand met eieren naar de Arme Klaren moet brengen ? Zelfs de traditie om goed weer af te smeken is in Brugge te niet gedaan toen in 1990 het Klooster van de Arme Klaren Coletienen op tamelijk tumultueuze wijze werd opgedoekt (4).

Godsdienstoorlogen

Ongenuanceerd kan men daar niet over redeneren maar het staat toch wel vast dat het dikwijls god zelf is die voor de aanleiding tot bloedvergieten zorgt. Kruistochten naar het Heilig Land (1095-1274), kruistochten tegen ketters (bijv. de Katharen), de Reformatie (tussen protestanten en katholieken), de zeer bloedige Dertigjarige Oorlog (1618-1648) en natuurlijk de recente gebeurtenissen in de moslimwereld tussen soennieten en sjiieten. Het is zo maar een losse greep. Zelfs koning Willem I stuurde in 1830-1831 extra troepen naar Zeeuws-Vlaanderen omdat hij bang was dat de overwegend katholieke bevolking voor het katholieke Zuiden zou kiezen !

Kwaad en lijden

Het is hier niet de plaats om het bovenstaande uitgebreid theologisch te kaderen. Volmaakt als hij is heeft god uiteraard de beste van alle mogelijke werelden geschapen (Leibniz). Dat is het hele vraagstuk van de theodicee, het geloven in een almachtige god die het kwaad en het lijden in de wereld toelaat. Ook zonder zo’n god blijven er onschuldige kinderen sterven en gaan de goede mensen dikwijls eerder dood dan grote schurken. Af en toe is er toch twijfel bij de grote baas. In Italië werd in 1978 de christendemocratische partijleider Aldo Moro door de Rode Brigades ontvoerd en vermoord. Moro was een jeugdvriend van paus Paulus VI en in de kathedraal van Sint-Jan van Lateranen hield de door verdriet getekende paus op 13 mei 1978 een uitzonderlijke toespraak waarbij hij god ter verantwoording riep. Hij deed dat door de beroemde bijbelverzen van het boek Job in te roepen: “Verklaar uw optreden tegen mij. Wat voor zin heeft het dat gij onrecht doet, uw eigen schepsel verstoot maar schurken in bescherming neemt ?”

Op een ongevoelige god die zou bestaan buiten het universum zitten wij niet te wachten.

Willy Dezutter

1. Een suggestie voor onderzoek naar de relikwie van het H.Bloed werd door ons al gedaan in 2012. Zie: Willy Dezutter, Jezus Christus in tegenlicht. Een kritisch onderzoek. Brugge, 2012, p. 26-27;

2. Gertrud Schiller, Ikonographie der christlichen Kunst. Band 2, Die Passion Christi, Gütersloh,1968, p. 203

3. De Blindekensprocessie of de Brugse Belofte is een jaarlijkse processie op de feestdag van Maria ten Hemelopneming (15 augustus) die een parcours volgt van de Onze Lieve Vrouw van Blindekenskapel naar de Onze Lieve Vrouw ter Potteriekerk. In 1304 beloofden de vrouwen van de Brugse ambachtslieden dat zij jaarlijks een zware kaars van 36 pond zouden offeren indien hun zonen en echtgenoten heelhuids zouden terugkeren van de slag bij de Pevelenberg. Die belofte zou gedaan zijn aan de Heilige Maagd Maria. Moderne geschiedschrijvers laten dat irrationeel gegeven liever weg wanneer ze het hebben over de Vlaams-Franse twisten uit het eind van de 13^de en begin 14^deeeuw. Een algemene herziening dringt zich op. Noch om religieuze (het verheerlijken van een militaire overwinning door de hulp van de Moeder Gods !) noch om politieke redenen zou men zo’n stoet in het openbaar domein mogen toelaten. Absurde beloftes mag men probleemloos breken. Dat heeft niets met tradities te maken. Die zijn namelijk niet onveranderlijk. In Ieper gooit men tijdens de kattenstoet ook geen levende katten meer van het Belfort. Daar is men al in 1817 mee gestopt.

4. Het aantal roepingen in dit klooster liep al terug toen de laatste acht kloosterzusters besloten om naar een kasteel te verhuizen in het zuiden van Frankrijk. Ze reden rond in een limousine, bezaten verschillende Mercedessen en renpaarden. Ze bezochten ook casino’s. Dat was allemaal zeer merkwaardig te noemen voor een bedelorde ! Het hele verhaal kan men lezen in: Ronny Crab en Douglas De Coninck, De Schat van de Arme Klaren. Uitgeverij Epo, 1991. Het klooster in Brugge werd afgebroken en op de kloostergronden verrees het bouwproject “Colettijnenhof”.

Engelstalige versie van “Jezus Christus in tegenlicht”

Door toedoen van Geraldine Vaccaro Colenbrander werd onze publicatie “Jezus Christus in tegenlicht” vertaald in het Engels, onder de titel “Jesus Christ. A critical observation”. Zij vond de Nederlandstalige versie integraal terug op www.positief-atheisme.nl de toonaangevende website over atheïsme in Nederland.

Mevr. Vaccaro Colenbrander (West Palm Beach, Florida) woont al vijftig jaar in de VS maar komt oorspronkelijk uit Nederland. Zij nam de moeite om elk Bijbelvers te vergelijken met de gangbare Engelstalige edities. Zowel taalkundig als theologisch hebben we dus alle garanties voor professioneel werk.

Het Engels is ontegensprekelijk een wereldtaal en het spreekt voor zichzelf dat we haar voor deze zeer nauwkeurige vertaling, die u hierbij aantreft, bijzonder dankbaar zijn.

Willy Dezutter

Jesus Christ. A critical observation

De hoop

Op 25 december 2012 spoorde de Nederlandse koningin Beatrix in haar kersttoespraak het Nederlandse volk aan tot geloof, hoop en liefde.

“Geloof is vertrouwen dat ons leven een zin geeft die uitstijgt boven het alledaagse, hoop is de overtuiging dat de uitkomst goed zal zijn ook al is die niet zichtbaar. Liefde is de kracht die ons verbindt met elkaar, die geeft en vergeeft en die de haat kan overwinnen”.

In het christendom worden geloof, hoop en liefde de drie goddelijke deugden genoemd. In 1 Korinthiërs 13:13 staat te lezen: “Ons resten geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de grootste daarvan is de liefde”. Die eerste brief aan de Korinthiërs* zegt in 13-4:6 “De liefde is geduldig en vol goedheid. De liefde kent geen afgunst, geen ijdel vertoon en geen zelfgenoegzaamheid. Ze is niet grof en niet zelfzuchtig, ze laat zich niet boos maken en rekent het kwaad niet aan, ze verheugt zich niet over onrecht maar vindt vreugde in de waarheid”. Met deze liefdesboodschap heeft een humanist natuurlijk geen enkele moeite.

Dat is geen exclusief christelijke boodschap; dat is universeel menselijk en heeft betrekking op het hier en nu.

Kardinaal Godfried Danneels, zegt in een interview naar aanleiding van zijn 80^ste verjaardag (Knack 22 mei 2013): ”Niet het verlies van geloof, maar van hoop is het grote gevaar voor de westerse wereld”. Hij rekent er dus op dat de uitkomst goed zal zijn. Maar brengt iemand die die sterke verwachting niet heeft daarmee de westerse wereld in gevaar ? De hoop als geestelijke kracht (psychische kracht zouden we eerder denken) bij het sterven willen we natuurlijk niemand afpakken. Op zo’n moment zal men een beetje troost wel kunnen gebruiken. Het mededogen haalt het nog altijd van het cynisme. Het eeuwig leven misgunnen we ook niet aan de kardinaal en al evenmin wensen we hem de eeuwige verdoemenis toe. Alleen zal zijn ultieme hoop een ijdele hoop blijken te zijn. Als humanisten klampen we ons beter vast aan de concrete liefde. Ze wisten dat al in dat oude liedje:

“Geloof, hoop en liefde

Ze komen bij elkaar.

Geloof, hoop en liefde

Ze maken dingen waar.

Want kun je niet meer hopen en geloof je niet meer

Dan brengt de ware liefde toch mooie dingen weer.”

Hopen is een erg egoïstisch verlangen. Liefde is geven. Love yourself then you will love everybody. Godfried Danneels is vervolgens ook zeer affirmatief: “Ik denk nog altijd dat ik in de hemel zal komen”. Over een eventuele loutering in het vagevuur vernemen we niets. Je moet ook eens leren vrede te sluiten met de dood. We verwijzen daarvoor naar mgr. Tiny Muskes (1935-2013), de oud-bisschop van Breda, die het zo verwoordde:

“Als je accepteert dat je dood zult gaan, dat het bij het leven hoort, niet alleen bij ons leven maar bij alles wat er is, dan wordt het een deel van je leven. Dan wordt je leven hier en nu beter, intenser”.

En wat te denken van de reporter die hem vroeg: “Bestaat de hemel ?”

Ik zie nog altijd zijn verschrikt gezicht en dan het krachtig antwoord: “Neen”.

Schitterende televisie !

Willy Dezutter

Noot: De eerste brief van Paulus aan de Korinthiërs is een boek in de Bijbel, in het Nieuwe Testament. Paulus bevond zich toen in Efeze en schreef deze brief (opgedeeld in 16 hoofdstukken) aan de gemeente in Korinthe, een havenstad in Griekenland.

De brief werd geschreven in het Koinè-Grieks rond 57 n.chr. en handelt uitgebreid over de liefde. De vrouwonvriendelijke uitspraken van Paulus (de vrouw is ondergeschikt aan de man) zouden elke gelovige vrouw ertoe moeten aanzetten om het kerkinstituut ter stond te verlaten. Dit wijst er nog eens op dat deze brieven moeten gelezen worden in de context van de tijd. Maar dat geldt natuurlijk voor de gehele Bijbel en vormt het beste argument tegen de gedachte dat we hier te doen hebben met het woord van god. Paulus zou nu mogen rekening houden met de derde feministische golf !

Over sluipwespen en oogwormen

Eén van de vroegste Griekse filosofen was Anaximander, die leefde in de 6^de eeuw voor onze tijdrekening. Volgens hem zweefde de aarde vrij in de ruimte en verkeerde ze eerst in vloeibare toestand. De aarde werd steeds droger, doordat er water in de zon verdampte. Uit dat verdampte water werden vissen geboren, die de eerste levende wezens zouden zijn geweest. Alle andere dieren zouden ontstaan zijn als transformatie of evolutie uit de vissen.

De mens zou volgens hem uit dieren van een andere soort zijn voortgekomen. Anaximander werkte geen evolutieleer uit, maar toch wordt hij door velen beschouwd als de oudste vertegenwoordiger van een fundamenteel evolutief denken.

De Engelse natuuronderzoeker en bioloog Charles Darwin (1809-1882) zorgde pas voor de revolutie toen in 1859 de eerste versie verscheen van zijn “On the origin of species by means of natural selection”. De evolutietheorie was een grote aanslag op de zekerheden van het christendom. Darwin zelf verloor zijn geloof in het christendom niet op grond van zijn wetenschappelijke ontdekkingen, maar vanwege de wreedheid van de natuur, die hij niet in overeenstemming zag met een oneindig goede en volmaakte schepper.

Hij gaf daarbij het voorbeeld van de sluipwesp die zijn eitjes in levende rupsen legt. De larven eten vervolgens de rups van binnenuit op, waardoor deze een langzame en gruwelijke dood sterft. De bekende schrijver en producer David Attenborough (° Londen 1926) heeft in zijn vele bekroonde natuurdocumentaires, die door de Britse omroep BBC werden uitgezonden, er op gewezen dat dergelijke aberraties ook voorkomen bij de mens. In West- en Centraal-Afrika zijn er jaarlijks 13 miljoen slachtoffers van de oogworm, een parasiet van ca. 4 cm lang die zich in het zachte bindweefsel van het oog nestelt en blindheid kan veroorzaken. Dit wordt veroorzaakt door een steekvlieg, de mangovlieg. Een god die dit toestaat kan niet bestaan.

Door het steeds warmer wordende klimaat komen steeds meer parasieten die normaal in tropische streken leven ook meer en meer in noordelijke gebieden voor. De oogworm komt reeds voor in Italië.

De natuurseries van David Attenborough zijn van een grote wetenschappelijke en educatieve waarde. Aangezien hij steeds vertrekt vanuit de evolutie zijn orthodoxe kerkgenootschappen daarmee niet altijd zo gelukkig. Zijn “The Life of Mammels” is als “Het leven van zoogdieren” in 2007 in Nederland uitgezonden en op dvd uitgebracht door de Evangelische Omroep (de EO). Hierbij is de laatste aflevering, die over mensapen en de mens gaat, weggelaten. Tevens zijn verwijzingen naar “miljoenen jaren” en de evolutie verwijderd om godsdienstige redenen.

Censuur in het land dat ooit geroemd werd om zijn tolerantie. Het is overigens opvallend dat in Nederland de censuur meestal uit protestantse hoek komt en zelden van katholieke zijde.

Het kan ook moeilijk anders met volksvertegenwoordigers van de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP) uit de “bible belt” in de Tweede Kamer, die zich krampachtig vastklampen aan de reling van de Ark van Noë. Zij vinden zich trouwens betere christenen dan die van de Christen Unie en al helemaal van die van het CDA (Christen Democratisch Appel), een zuivere machtspartij die nu wel in crisis verkeert.

Uit onderzoek (2007) blijkt dat 61 procent van de EO-leden gelooft dat god de wereld in zes dagen heeft geschapen. Slechts één procent steunt de evolutieleer.

Op 5 november 2012 trad in Nederland het kabinet-Rutte II (VVD en PvdA) aan. De confessionele partijen belandden in de oppositie. Dat maakt op het levensbeschouwelijke vlak een aanzienlijk verschil. Door de Tweede Kamer der Staten-Generaal werd op 16 april 2013 het wetsvoorstel aangenomen om het verbod tot godslastering te laten vallen. Dit stond nog steeds in het Wetboek van Strafrecht ( als slapend artikel 147). De vrijheid van meningsuiting staat centraal. “Religie mag geen bevoorrechte positie hebben ten opzichte van politiek of wetenschap, waar ten slotte ook alles bekritiseerd kan worden” (prof. Paul Cliteur).

Religie en godsdienstige gevoelens dienen in een vrije samenleving niet bij wet extra beschermd te worden.

Willy Dezutter

De dood is onlosmakelijk verbonden met het leven

Eén van de weinige absolute zekerheden die wij hebben in dit leven, om niet te zeggen dat het de enige is, is dat wij allen binnen afzienbare tijd gaan sterven. Het leven is eindig. Tegelijk is er in dit leven weinig of niets waaromtrent we zo weinig weten als over de dood. Er bestaat geen levende die uit eigen ervaring over de dood verslag kan geven. “Als we zalig zijn zullen we weten hoe Hij is”, schreef Blaise Pascal (1623-1662) in zijn postuum gepubliceerde “Pensées” (1669). De dood is onomkeerbaar en een terugkeer naar de toestand van levende is uitgesloten. Het is zelfs niet wenselijk. Om de honderd jaar wordt de totale wereldbevolking vernieuwd en om deze cyclus te willen verbreken op grond van wederopstandingsmythen getuigt van grote ijdelheid en hoogmoed. We maken gewoon plaats voor anderen zoals anderen dat ook hebben gedaan.

Levensverwachting

Er leven nu meer dan 7 miljard mensen op aarde en volgens de prognose zullen dat er 9 miljard zijn tegen 2050. In 1804 leefden nog maar één miljard mensen op deze wereld.

We kunnen dus wel spreken over een demografische revolutie. De draagkracht van de aarde zou wel eens kunnen overschreden worden. Sinds 1880 gaat de evolutie van de levensverwachting, zowel voor mannen als voor vrouwen, in stijgende lijn. In de prehistorie was de gemiddelde levensverwachting 19 jaar, in de Middeleeuwen 25 jaar en rond 1900 ongeveer 44 jaar. De gemiddelde leeftijd in België was in 2011 voor mannen 77,75 jaar en voor vrouwen 82,85 jaar. In Nederland was dat 79,2 voor mannen en 82,9 voor vrouwen. Zowel in Nederland als in België leven vrouwen langer maar de stijgende levensverwachting gaat helaas niet automatisch gepaard met een langer leven in goede gezondheid. Het verschil in levensverwachting tussen mannen en vrouwen wordt wel kleiner. Jaarlijks sterven er in ons land 100.000 mensen. Die langere levensduur heeft natuurlijk zijn gevolgen voor de filosofiebeoefening. We moeten ons nu langer inspannen om het leven zinvol te maken ! Ook het “ontslapen in de Heer” wordt eventueel uitgesteld. Maar de R.K. kerk is zeer pragmatisch. Bij zelfmoord en euthanasie is het toch mogelijk om een kerkelijke uitvaart te krijgen, omdat men er van uit gaat dat de betrokkene door “emoties, angst en stress” was overmand. Maar dan moet men wel eerst dood zijn. Het hypocriete van de kerk schuilt in het feit dat men de persoon die het voornemen heeft zijn leven te eindigen, de laatste sacramenten weigert. Maar op die manier kan men de diocesane statistieken van de kerkelijke begrafenissen natuurlijk wel mooi op peil houden.

Zonder leven is er geen dood

De dood is onlosmakelijk verbonden met het leven. Zonder leven is er geen dood. Maar is er zonder dood leven? Blijkbaar niet. Eenvoudige waarneming van onze directe omgeving doet ons daartoe besluiten.

Het is in elk geval zo dat de aarde zichzelf bevrucht met haar eigen vruchten die zijn afgestorven. Planten bijvoorbeeld zullen maar zaad produceren en door middel daarvan zichzelf voortplanten, wanneer ze kunnen groeien in vruchtbare grond. Grond kan maar vruchtbaar zijn wanneer hij min of meer op regelmatige tijdstippen wordt voorzien van meststoffen en dat zijn reststoffen van verteerde afgestorven levende wezens. Denken we maar aan de humus. Wat het plantenrijk betreft, lijken wij in staat te zijn de cyclus van dood en leven min of meer rationeel te kunnen vatten.

Nochtans is ons begrijpen maar schijn. We denken dat we deze cyclus verstaan omdat wij er biologische en biochemische verklaringen voor hebben. Onze verklaringen zijn echter louter beschrijvend. We hebben empirisch kunnen vaststellen dat planten in staat zijn zichzelf voort te planten door het feit dat zij gebruik maken van reststoffen van verteerde afgestorven levende wezens. Maar waarom het nu eigenlijk zo is dat planten leven bij de gratie van vooraf afgestorven levende wezens, op deze vraag kunnen wij geen antwoord geven. We kunnen alleen maar antwoorden: omdat het zo is. Bij mijn weten bestaan er op dit ogenblik geen wetenschappelijke verklaringen waarom mens en dier moeten sterven om nieuw leven tot stand te brengen van soortgenoten. Misschien komt er een dag dat men wel in staat zal zijn dit wetenschappelijk te verklaren. Maar zelfs indien dit het geval zou zijn, zal nooit de vraag naar het waarom beantwoord zijn.

Hoewel de wetenschap dus niet in staat is te verklaren waarom het leven uit de dood ontstaat, is het daarom niet minder waar dat de gehele kosmos geënt is op het principe van de cyclus van dood en leven. Dood en leven zijn de essentie van de kosmos, van ons Zijn. Het is het grote mysterie. Niettegenstaande de vaststelling dat de dood even essentieel is als het leven zelf, ervaren wij haar bijna altijd als absurd. We worden geboren om te sterven. Een mens wordt ongewild geboren en volgens J.P. Sartre (1905-1980) moet hij daarna toch zijn verantwoordelijkheid nemen en dan gaat hij dood en is alles voor niets geweest. Volgens de absurdistische filosofie van Albert Camus (1913-1960) heeft het leven geen essentie en betekenis en is de mens gedoemd te leven met de absurditeit van het bestaan.

Het is zeker niet mijn bedoeling te gaan beweren dat de dood wél zinvol is. Dit zou neerkomen op het geven van een waardeoordeel over de realiteit, wat natuurlijk niet kan, net zo min als men nacht en dag aan een waardeoordeel kan onderwerpen. Men kan hoogstens zeggen hoe men dag en nacht ervaart. Zeer velen zullen gevoelens van revolte hebben wanneer wordt vernomen dat een kind sterft en deze misschien niet hebben wanneer wordt vernomen dat een grijsaard van 95 jaar gestorven is. Dit heeft te maken met emoties die worden ervaren naar aanleiding van het overlijden van een welbepaalde persoon. Hoewel het niet onnuttig is van na te denken over deze gevoelens wanneer men reflecteert over leven en dood, zoals sommige filosofen dat doen, zou ons dit hier te ver drijven. Toch is het opvallend dat geestelijke leiders krampachtig vasthouden aan het leven en zich niet inspannen om vervroegd terug te keren naar hun Schepper om eindelijk te kunnen genieten van de eeuwige gelukzaligheid. Mgr. Huub Ernst, de oud-bisschop van Breda, is 95 jaar oud maar wil nog niet dood. Hij wil leven en stelt “het toevertrouwen aan god” liefst nog wat uit. Is hij niet geïnteresseerd in “het eeuwige leven” en het spoedig weerzien met zijn Schepper? (Mattheus 25:46) of vreest hij “dag en nacht gepijnigd te worden tot in eeuwigheid”? (Openbaring 20:10). Een ander voorbeeld staat ons nog duidelijk voor ogen. Paus Johannes Paulus II (1920-2005) leed aan de ziekte van Parkinson. In 2005 kreeg hij zware ademhalingsproblemen waardoor hij een tracheotomie (het plaatsen van een buisje in de luchtpijp) moest ondergaan. Toch verscheen hij nog op het balkon van de Sint-Pieter om de wereld toe te spreken (1). Paus-emeritus Joseph Ratzinger trad op 28.2.2013 terug uit het ambt om te voorkomen dat zijn pontificaat zo treurig zou verlopen als dat van Karol Wojtyla, zijn Poolse voorganger.

Aanwezig in de kosmos

De mens heeft al altijd de drang gehad om de cyclus van dood en leven te begrijpen. Enerzijds voelt hij een onweerstaanbare drang om deze essentie te vatten, anderzijds beseft hij dat zijn rede daartoe ontoereikend is, wat hem noopt tot nederigheid. Maar tezelfdertijd maakt het hem ook zeer kwetsbaar want allerlei predikers bleken al vlug in staat om deze existentiële verzuchting te misbruiken door sommigen te doen geloven dat zij de verklaring hebben voor het mysterie van dood en leven, weliswaar in ruil voor complete afhankelijkheid en slaafs opvolgen van hun opgedrongen moraal. Ik heb het inderdaad over de geopenbaarde godsdiensten. Het is dus noodzakelijk dat dood en leven benaderd worden vanuit een andere invalshoek dan een puur rationele. De enige mogelijkheid is dood en leven te benaderen vanuit een spirituele optiek. Maar wat is spiritualiteit ? Aan dit woord kunnen verschillende betekenissen gegeven worden. Ik gebruik het hier in de betekenis van een zichzelf situeren in de kosmos en daaruit gevolgtrekkingen maken voor zijn eigen leven. Dat is natuurlijk vaag maar als vrijzinnig-humanist kan ik het niet concreter omschrijven. We zijn het dus aan onszelf verplicht om bezig te zijn met dood en leven. Dit is niet het gevolg van een morele plicht, maar wel het gevolg van een onweerstaanbare existentiële drang waaraan we niet kunnen weerstaan en ook niet hoeven te weerstaan, omdat we nu éénmaal mensen zijn en ons onderscheiden van andere levende wezens door ons spiritueel vermogen, dat er precies uit bestaat dat de mens zich realiseert aanwezig te zijn in de kosmos en er deel van uit te maken.

Mochten wij ons niet bewust zijn van onze aanwezigheid in de kosmos dan zou deze drang niet bestaan. Wij zijn mensen en niets menselijks is ons vreemd zelfs niet de angst voor het onbekende. Indien nodig is het onze plicht elkaar te helpen bij het overwinnen van die angst.

Deze vaststelling is heel zeker geen alibi om zich irrationeel te gaan gedragen, integendeel.

Telkens de rede kan worden gebruikt moet er beroep worden op gedaan. We kunnen ook een beroep doen op andere perceptiemiddelen die zich situeren op het niveau van de atheïstische spiritualiteit, zoals gedefinieerd door prof. Leo Apostel (1925-1995). Hij zoekt de spiritualiteit in de persoonlijke, innerlijke ervaring van de mens (2). Een lekenspiritualiteit zonder god. We hoeven als vrijzinnig-humanisten nog niet beginnen te bidden om onze angst te overwinnen. Wij hebben voldoende aan de spiritualiteit als effect van het zelfbewustzijn. Zo kan de mens een antwoord vinden op het besef van de absurditeit. Dit bevrijdend humanisme staat heel dicht bij de theologie van de menselijkheid van de Duitse theoloog Eugen Drewermann (°1940) (3). Toch is het niet zo’n drama om dood te gaan, het was uiteindelijk ook niet erg toen je nog niet bestond. Vanuit menselijk oogpunt is het wel altijd aangenaam dat de meevallers op tijd komen en dat armoede en ziekte vermeden wordt. Bij het leven horen rampen en zegeningen. Zo kreeg een Franse generaal, zes uur voor zijn dood, zijn benoeming tot maarschalk. Zijn antwoord was duidelijk: “Zeg aan de Keizer dat dit goed is voor deze wereld, maar dat ik vertrek naar een land waar dit tot niets kan dienen”. In tegenstelling tot de dieren zijn we ons bewust van ons bestaan sinds de geboorte en hebben we zicht op de toekomst. Een dier leeft in het heden maar de mens heeft niet alleen last van de problemen van het heden maar wordt ook nog eens geteisterd door het verleden en de toekomst. In het ontstaan zijn we verschillend, in het sterven gelijk (Seneca, 4 v.o.t. – 65 na onze tijdrekening).

Afwezigheid van vrees voor de dood en de goden werd ons al geleerd door de Griekse filosoof Epicurus (341-270 v.o.t.) in zijn uitspraak “De dood gaat ons niets aan”, om te onderlijnen dat het leven belangrijk is om geleefd te worden. Uit de vrees voor de dood en de goden is de religie ontstaan en die komt onze gemoedsrust enkel verstoren. Die onrust is geheel onnodig. Het is onzinnig om de dood te vrezen want “zolang wij er zijn, is de dood er niet, en wanneer de dood gekomen is, zijn wij er niet meer” wist Epicurus.

In de stoïcijnse levenskunst is er geen plaats voor irrationele gedachten.

De hel is een uitvinding met de bedoeling controle te kunnen uitoefenen over de massa. De hemel is dan weer een beloning voor de onderdanige volgelingen. De angst om te sterven houdt de mens nog altijd bezig, maar wel is intussen bewezen dat het niet geloven in de hemel en de hel niet zorgt voor bandeloosheid. De moraal is niet gebaseerd op religie maar op sociale banden. Het concept van angst voor straf en hoop op beloning na de dood is totaal voorbij gestreefd.

Willy Dezutter

(1) Volgens de officiële versie van het Vaticaan wou hij aan de wereld tonen dat het lijden tot het leven behoort en niet meer verstopt moet worden maar met waardigheid kan gedragen worden. Volgens de kerkleer neem je als gelovige door het lijden deel aan het werk van de verlossing. Het lijden is het gevolg van de zonde. Het lijden van Jezus Christus was dus kennelijk onvoldoende !

Het probleem van het lijden is de vraag waarom een almachtige en goede god kwaad en lijden in zijn schepping toestaat. Voor velen is het probleem van het kwaad het voornaamste bezwaar tegen een geloof in god.

(2) L. Apostel, Atheïstische spiritualiteit. VUBPress, Brussel, 1998. L. Apostel definieert spiritualiteit als “een systematische houding en strategie gericht op ervaringen die onze relatie met de diepste realiteit belichamen”. Daartoe plaatst men zich “in het grootste geheel waartoe men denkt te behoren” en richt men zich “op de basisdoelen in dienst waarvan men het eigen leven stelt”. Het is een vorm van niet-theïstische spiritualiteit.

(3) Matthias Beier, Religie zonder angst en geweld. Hoofdlijnen van Eugen Drewermanns theologie van de menselijkheid. Vught, 2011, 256 p.

De Duitse theoloog Eugen Drewermann (°1940) besloot op zijn 65^steverjaardag zijn lidmaatschap van de katholieke kerk op te zeggen. Hij pleit er voor om de letterlijke en historiserende lezing van de Bijbel los te laten. Hij ziet god (na bestudering van de natuurwetenschappen, biologie en neurologie) als “psychologische werkelijkheid in de diepste lagen van onze persoonlijkheid”. Die dieptepsychologische benadering, die het zoekt in het onbewuste, maakt ons overigens zeer sceptisch, temeer als men beseft dat de dieptepsychologie voor een groot deel is voortgekomen uit de behandeling van emotioneel gestoorde mensen.

De hebzucht en de hoogmoed

De hebzucht is één van de zeven hoofdzonden.

Het is het verlangen naar macht, geld, rijkdom of bezittingen. Het voornaamste kenmerk is dat men door het bezit van één van deze men aan een ander hetzelfde bezit ontzegt. Op zichzelf is dit niet strafbaar. Er kunnen wel misdaden uit voortkomen, zoals verraad, omkoping, diefstal en huurmoord.

De hebzucht en hoogmoed zijn nauw met elkaar verweven als het op roekeloosheid aankomt. In de christelijke ethiek rekent men de “Superbia” of hoogmoed tot de ergste van de zeven zonden. De “Avaritia” of hebzucht staat op twee. Die twee hoofdzonden worden kerkhistorisch gezien geclaimd door de katholieke kerk maar gelden voor iedereen. Het is een universeel gegeven.

De hybris of hubris (hoogmoed, overmoed) is een typisch thema uit het Griekse denken (vgl. de val van Icarus).

Het is dus geen hoofdzonde van enkel psychopaten (Adolf Hitler) want tegenwoordig lijden vooral bankiers aan dit gedrag. Maar, zeggen ze zelf, dat is niet onze schuld maar die van roekeloze beleggers. Hebben de banken het dan niet zelf vergokt ? Dus iedereen is hebzuchtig. De aandeelhouders én de toezichthouders die de speculatieve beleggers in bankaandelen hun gang lieten gaan. Collectieve hebzucht. Alleen de brave spaarder met zijn spaarboekje werd echt gedwongen om zijn zuurverdiende centen op de bank te zetten, want grote bedragen kan men niet meer contant betalen en de matras is ook geen veilige bergplaats. Later zal ook nog eens blijken dat de beloofde depositogarantie louter virtueel geweest is.

“Indignez-vous”: wees woest !

Willy Dezutter

De zeven hoofdzonden (maar niet nader verklaard):

Hoogmoed
Hebzucht
Onkuisheid
Jaloezie
Gulzigheid
Woede
Luiheid

De verleiding van de overmoed

De verleiding van de overmoed bedreigt ieder van ons en elke dag weer opnieuw. Zo kruipen wij na een vergadering wel eens overmoedig achter het stuur van onze auto.

Overmoed wordt bestraft ook al is men godvrezend. Te veel triomfen maken overmoedig en hoogmoedig.

De zwaarste gevallen van hovaardij doen zich voor bij bevolkingsgroepen die denken dat alles beheersbaar is, ook aardbevingen en overstromingen. De natuurkrachten maken daarbij geen onderscheid tussen de Indische Oceaan (tsunami 2004) of de Atlantische kusten (New Orleans/VS, 2005). De kernramp in Fukushima (Japan, 2011) kwam een jaar na de aardbeving in Haïti (2010). In Haïti telde men uiteindelijk 230.000 doden. De kathedraal van Port-au-Prince was ingestort maar ook de aartsbisschop Mgr. Joseph Serge Miot (63) kwam om. Volgens The Catholic News Service stond “deze nederige man van god, met een grote devotie voor de Moeder Gods, zeer dicht bij de armen”.

Het klinkt zoals een voorzegging uit het Oude Testament: hier zien we het juiste profiel voor een nieuwe paus.

De Almachtige was dus weer eens niets ontziend seismisch actief. Hij liet zijn eigen bedehuis instorten.

Willy Dezutter